گرفت و گیر

شکار و شکارگری از دیرباز تا به امروز یکی از پایدارترین نقش مایه های هنر ایران می باشد. این نقش همواره نشانه ای از ارتزاق، قدرت و بقای حیات بوده است. پژوهش حاضر نقاشی دیواری خانه حسینیان ( طاق بلندها)، به جا مانده از دوره ایل خانی در شهر ی زد ، با موضوع «گرفت و گیر» را مورد بررسی قرار می دهد . هدف از این پژوهش بیان مفاهیم نمادین نهفته در این نقوش و نی ز دلایل کاربرد این نقوش در دوران های مختلف است. بنا به نظریات همسوی محققین نقش شکار تسلط و نمایش قدرت می باشد که شاید بیانگر اعتقادی کهن به جادوی تصاویر در نقاشی غارها باشد. پرسش اصلی مورد بحث در این مقاله این است که آیا چنین نقشی در این بن ا ،درات اقی کوچک بدون روزنی برای نور معن ایی خاص داشت ه ؟ هدف این است که با رم ز گشایی و بررسی سوابق این نقشمایه در ادوار ما قبل این دوره بتوان راز وجود این نقش را مورد بررسی قرار داد. پژوه ش حاضر به روش تحلیلی- توصیفی با مطالعه ی موردی تطبیقی تنظیم ش ده که با کاوش در مقالات و منابع کتابخ انه ای به انضمام روش میدانی، به ارزیابی تطبیقی این نقش با نقوش مشابه می پردازد. در مجموع می توان به این نکته اشاره داشت که، این نقشمایه به نوعی می تواند بیانگر علاقه ی صاحبان بنا به شکار و باور آنان به نیروی تصاویر باشد. به دلی ل خوش یمن بودن این نقش در باورهای نیای این مردمان در اتاقی که شاید خلوت گاه و مکان راز و نیاز بوده نصب ش ده است. شاید خبر از نخجیرگاه های این خطه داشته و حتی حضور پرنده گردن بلند در این نقش ،که نمادی از وجود آب است، نقشی معنادار برای ساکنان کویر، و غلبه بر کم آبی بوده است.

استفاده از صحنه های گرفت و گیر و شکار، ریشه در هنر ایران باستان دارد و با مفاهیم اسطوره ای و آیینی این نقوش در ارتباط است. در دوره اسلامی نیز این صحنه ها، ابتدا، در نقاشی و کتاب آرایی استفاده شده است و سپس، در دوره صفویه در طراحی نقشه های قالی به طور گسترده بازتاب یافته است. در این دوره، صحنه های گرفت و گیر و شکار با نقشه قالی های افشان، ترنجی و لچک و ترنج ترکیب شده است که نمونه موجود در موزه میهو در ژاپن، یکی از آن هاست. در این جستار، سعی شده است تا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، شیوه طراحی نقشه این قالی تبیین گردد. پژوهش حاضر، ضمن بررسی اجزای مختلف نقشه قالی محفوظ در موزه میهو، که عبارتند از: لچک، ترنج، کتیبه، سرترنج، حاشیه و زمینه، به دنبال پاسخ گویی به این پرسش است که، از چه روشی در طراحی نقشه قالی مذکور استفاده شده است؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که، نقشه این قالی دارای طرحی چند لایه است. طراحی لایه اول، که طرح لچک و ترنج است، به صورت یک چهارم صورت گرفته است. سپس، در لایه دوم، طرح یک بار در طول تکرار شده و با تغییرات جزیی در قسمت انتهای زمینه، نقشه به صورت یک دوم درآمده است. سپس، در لایه سوم، طرح قالی یک بار در عرض تکرار شده و صحنه گرفت و گیر دو اژدها به قاب مرکزی ترنج به روش سراسری افزوده شده است. بنابراین، هنگام بافت، نقشه قالی به طور کامل در اختیار بافنده قرار گرفته است.