سیرو سلوک

بحث سیر و سلوک در آثار صوفیان مسلمان جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است . سلطان محمد گنابادی –سلطان علیشاه – (قرن 14 ه ق ) نیز در آثار خویش و بطور خاص درکتاب بیان السعاده که به تفسیر آیات قرآن اختصاص دارد، به این مبحث پرداخته است. مقاله حاضر با هدف آشنایی با دیدگاه های او در این باره نگاشته شده است.  در این راستا  اهم آثار برجای مانده از وی به عنوان  اولین قطب سلسله نعمت اللهیه گنابادیه مورد بررسی و استناد قرار گرفته است .  مراحل سیر و سلوک روحانی ، احوالی که در هر مرحله بر سالک عارض می شود و لوازم سیر و سلوک از جمله پرسش هایی است که در این نوشتار پاسخ گفته شده است . ماحاصل این  پژوهش نشان می دهد که سلطان علیشاه  سیر و سلوک را در چهار مرحله ( اسفاراربعه ) ممکن دانسته است. ایشان هدایت راهبر طریق ، تقید سالک به شریعت ، فکر و ذکر را از لوازم سیرو سلوک بر شمرده است. از دیدگاه وی رسیدن به مقام ولایت  و توحید منتهای سلوک است.

تجلی روح الهی در وجود انسان کامل را در عرفان به عشق به ذات حق تعبیر می کنند. در عرفان روح انسان در حال تعالی و سلوک به سوی حق است. انسان کامل در آخرین مرحله سلوک (فنا) حقیقتی خداوند وار همچون سی مرغ عطار و سالکان واصل درآثار عرفانی می یابد. در عرفان مهم ترین ملاک سلوک سالک، برخورداری وی از حضور پیری صاحب نفس و مرشدی دستگیر است. پدر، مرشد یا شیخ در عرفان، با بصیرت و روشنگری و تیزبینی سالکان و انسان ها را به صورت عام به سوی تهذیب نفس، حفظ منش و اخلاق دعوت می کند. عطار نیشابوری، شاعر و عارف بزرگ قرن ششم و هفتم، تمثیل را به عنوان پایه و اصل داستانهایش قرار داده است. وی در منطق الطیر معانی و مضامین بلند عرفانی از جمله مضموم پیر را به بهترین وجه در قالب تمثیل و نماد ارائه داده است. اهمیت حضور پیر و راهنما در نشان دادن راه به سالک، ضرورت پژوهش در این موضوع را ایجاد می کند. هدف از این پژوهش آن است که با روش توصیفی تحلیلی وگردآوری کتابخانه ای به تبین تمثیل و نماد پیر و بیانِ نقشِ هدایتگری و ارشادی آن بپردازد و جنبه های دانایی، رهبری و مراد بودن آن را در شخصیت هدهد، در داستان سی مرغ و سیمرغ از منطق الطیر عطار، نمایان و تحلیل سازد.