پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

نوشتار حاضر نگرشی نقادانه به کتاب اصطلاح نامه فلسفه اسلامی است که با رعایت استانداردهای اصطلاح نامه نویسی در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی قم تدوین شده است. با توجه به فقر مقالات در حوزه نقد و ارزیابی اصطلاح نامه های فارسی، این اقدام در راستای تقویت این حوزه با اولویت اصطلاح نامه فلسفه اسلامی و رفع اشکالات آن در ویرایش دوم و نیز با نگاه ضرورت روزآمد سازی و غنی سازی پژوهش هایی از این دست انجام می گیرد. این نقد و بررسی از نوع ارزیابی کیفی است که ناظر به حوزه محتوایی، آن هم با تمرکز بر ساختار هندسی با تاکید بر رده اصلی آن بر اساس دانش فلسفه اسلامی و نیز ویژگی های تدوین اصطلاح نامه ها است. روش تحقیق در این پژوهش، کتابخانه ای و براساس توصیف و تحلیل می باشد، و در نهایت با اذعان بر کم نظیر بودن این اثر و قوت محتوایی و شکلی آن، اشکالاتی بر ساختار هندسی رده اصلی و ارتباطات مفهومی آن وارد می سازد و ساختار جدیدی در این باره پیشنهاد می کند، شاید که در ویرایش بعدی مورد توجه قرار گرفته و اشکالات قابل توجه آن رفع شود و مرجعیت علمی این پژوهشگاه استمرار یابد.

جستار پیش رو با روش تحقیق کتابخانه ای و بر اساس توصیف و تحلیل به نگارش در آمده و از نوع تحقیقات بنیادین و کاربردی است که با نگرش انتقادی در صدد تبیین اشتباهات کتاب اصطلاح نامه فلسفه اسلامی در بخش روابط معنایی پیشینی است که در مواردی ناشی از خطا در درک مفاهیم فلسفی و یا خلط نظام های فلسفی اشراقی، مشایی و حکمت متعالیه است و در مواردی ناشی از نبود به کارگیری درست قواعد اصطلاح نامه نگاری است. این اصطلاح نامه هم در بخش ارائه ساختار هندسی علم فلسفه و هم در رعایت قواعد شکلی و ماهوی اصطلاح نامه نگاری و هم روابط مفهومی فلسفی اشکالاتی دارد که ضرورت دارد برطرف شوند؛ زیرا این اصطلاح نامه به زبان های عربی و انگلیسی ترجمه و به عنوان پایه ذخیره سازی، جستجو و بازیابی اطلاعات از سوی برخی از مراکز علمی پذیرفته شده و افزون بر آن، در کشورهای دیگر مورد توجه قرار گرفته است. این تحقیق تنها در بخش روابط مفهومی پیشینی، برخی از مهم ترین اشکالات این اثر را تبیین کرده و راهکارهایی برای اتقان بیشتر روابط معنایی ارائه کرده است. باشد که در ویرایش بعدی مورد توجه قرار گیرد و بابی برای نقد جدی اصطلاح نامه ها گشوده شود.

مقاله پیش رو که با روش تحقیق کتابخانه ای و براساس توصیف و تحلیل به نگارش در آمده از نوع تحقیقات بنیادین و کاربردی است که با نگرش انتقادی به کتاب اصطلاحنامه فلسفه اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در صدد نقد و ارزیابی کیفی آن با هدف تبیین کاستی ها و برطرف کردن آن ها در ویرایش های بعدی بمنظور نیل به روزآمدی، بالندگی و پاسخگویی به نیاز کاربران متناسب با رشد روز افزون دانش فلسفه اسلامی است. ارزیابی کیفی در دو بخش شکلی و ماهوی است؛ ارزیابی شکلی شامل ارزیابی ترتیب الفبایی، رسم الخط، اعراب گذاری، فارسی یا عربی بودن اصطلاحات ؛ و ارزیابی ماهوی شامل ارزیابی مقدمه، ساختار هندسی علم و روابط معنایی پیشینی آن است. یافته های تحقیق در بخش شکلی عبارتند از بکارگیری گسترده لغات عربی ، عدم برقرای ارجاعات متقابل، عدم استفاده از لحاظ تقسیم ، عدم استفاده کافی از یادداشت دامنه ، بگارگیری غیر استاندارد توضیحگرها، عدم رعایت نظم الفبایی در بخش نمایش الفبایی اصطلاحات و وجود غلط های املایی . یافته های تحقیق در بخش ماهوی عبارتند از تبیین خلل هایی در ساختار هندسی علم فلسفه و روابط سلسله مراتبی اصطلاحات، همچنین تبیین خطا در فهم مفاهیم فلسفی و روابط معنایی پیشینی اصطلاحات که در مواردی ناشی از خطای در درک مفاهیم فلسفی و یا خلط مفاهیم و اصطلاحات خاص نظام های فلسفی اشراقی، مشایی و حکمت متعالیه است که ضرورت دارد برطرف شوند؛ زیرا این اصطلاحنامه به عنوان پایه ذخیره سازی ، جستجو و بازیابی اطلاعات از سوی مراکز علمی پذیرفته شده و در کشورهای دیگر در حال ترجمه هست. پیشنهاد تحقیق، توصیه به رعایت دقیق استاندارد های اصطلاح نامه نویسی در تدوین چنین اصطلاحنامه های تخصصی، افزون بر توجه به اختلافات مکاتب مختلف در مبانی فلسفی است که لازمه آن بکارگیری اساتید متخصص در هر مکتب برای تبیین دقیق معانی اصطلاحات و روابط پیشینی آن ها به جهت پرهیز از خلط مشترکات لفظی و صیانت پژوهش های آینده از این آسیب است.