پدر گرافیک مطبوعاتی

صنیع الملک به دلیل نوآوری هایش در گذار گرافیک ایران از مرحله تولید تک نسخه ای به مرحله انبوه صنعتی نقشی کلیدی داشت، لذا می توان وی را پدر گرافیک مطبوعاتی ایران دانست. با کمی تأمل بر اقدامات او، تأثیر تحولاتی خارج از قلمرو هنر به عنوان زیرساخت نوآوری های وی آشکار می شود. اما چه تحولاتی، طلیعه شکل گیری این نوآوری ها بود؟ این مقاله از نوع کیفی و به روش تحلیلی است. شیوه گردآوری اطلاعات آن مبتنی بر داده های کتابخانه ای و مطالعه اسناد تصویری است. چارچوب نظری مقاله ملهم از جامعه شناسی هنر، به نام بازتاب است. مبانی نظری بازتاب بر این ایده استوار است که جامعه و تحولات آن بر هنر اثر می گذارد. به تعبیر دقیق تر، هنر به عنوان بخشی از لایه های فرهنگی جامعه همواره متأثر و ملهم از تغییرات جاری در متن آن است، بنابراین نمی تواند مستقل از جامعه باشد. هدف اصلی مقاله، شرح آن است که اگر چه در زمان قاجار، واژه ای به نام طراحی گرافیک وجود نداشت اما تحولات سیاسی، فرهنگی و صنعتی ایران، بستر سیر تکوینی آن، از جمله شکل گیری انواع نوینی همچون گرافیک مطبوعاتی را بوجود آورد. دستاورد این مقاله، آن است که طراحی گرافیک ایران نه تنها به یکباره و در خلأ شکل نگرفت، بلکه بازتاب و محصول وجود روابط انضمامی میان هنر و اصلاحات ابعاد گوناگون جامعه بوده است و این نتیجه بی آنکه خلاقیت هنرمندان پیشکسوتی چون ابوالحسن غفاری را نادیده بگیرد، بیان می کند که سیر تکوینی هنر صرفاً معطوف به کنش های فردی هنرمندان نبوده، بلکه بر پایه زنجیره ای از عوامل گوناگون اجتماعی از جمله اصلاحات جامعه شکل گرفته و می گیرد.