غیرعلنی

مسئله دادرسی خانواده یکی از مباحث مهم در حوزه حقوق خانواده و مراجع قضایی مرتبط با خانواده به شمار می رود و قطعاً باید به این نکته اذعان داشت که عدم رعایت برخی از اصول در رسیدگی های مرتبط با دعاوی خانواده موجب بی اعتباری احکام و آرای محاکم خانواده میگردد. در این جستار سعی گردیده تا به این سؤال اساسی پاسخ داده شود که آیا دادرسی ویژه دعاوی خانواده بر اصول خاصی ابتنا یافته است؟ در پاسخ به پرشش مذکور ضمن بررسی توصیفی-تحلیلی و مستند به قوانین و مقررات و با توجه به جایگاه حساس نهاد خانواده، تلاش قانونگذار در طراحی قوانین مربوط به این مهمترین نهاد جامعه، مفروض تلقی گردیده؛ تا از سویی مصالح مختلف فردی، اجتماعی و خانوادگی لحاظ و از سوی دیگر، قوانین در جهت پایداری و استواری روابط خانوادگی تدوین گردد؛ لذا بدون تردید در دادرسی های خانواده باید اصول ویژه حاکم باشد. قانونگذار با الزام دادگاه ها به رعایت مصالح کودکان، نوجوانان و زنان به اصل رعایت مصلحت -که اصلی فقهی تلقی می شود- توجه ویژه داشته و در راستای رعایت مصالح خانواده و سرعت بخشیدن به حل وفصل دعاوی، از رعایت تشریفات غیرضروری در دعاوی خانوادگی اجتناب نموده است. در دعاوی خانوادگی از جهت ارتباط تنگاتنگ این دعاوی با نظم عمومی، لزوم غیرعلنی بودن دادرسی پیشنهاد و مورد تأکید قرارگرفته و نهایتاً ارجاع کلیه دعاوی خانوادگی به داوری مورد تأکید و به عنوان اصل قرآنی و فقهی پیشنهاد گردیده است.

امروزه صدور حکم منصفانه را نمی توان ناشی از رسیدگی به پرونده ای که در مراحل پیش از محاکمه، به شیوه تفتیشی و بدون بهره مندی طرف های دعوا از تمامی امکانات ضروری جهت دفاع مؤثر و مفید تهیه شده باشد، دانست. بنابراین، دادرسی کیفری زمانی می تواند در مسیر درست حرکت نماید که کلیه معیارهای دادرسی منصفانه در تمام مراحل از جمله تحقیقات مقدماتی که مبنا و اساس دادرسی ها می باشد، لازم الاجرا گردد. لذا باید پذیرفت که دادرسی منصفانه یک مفهوم کلی است که سیستم عدالت کیفری را از آغاز تحقیق تا تبرئه متهم یا آزادی مجرم، متأثر می   سازد. از این رو، به سختی می توان آن را یک حق به معنای گسترده و سنتی آن نامید، بلکه اصلی است که در تمام مراحل باید راهنما باشد. آنچه که برای تحقق اهداف برجسته دادرسی منصفانه در مرحله تحقیقات مقدماتی ضروری می باشد، این است که محرمانه بودن فرآیند تحقیقات مقدماتی که به غیرعلنی و سری بودن تقسیم می شود، نباید به گونه ای باشد و یا طوری مورد تفسیر قرار گیرد که به حق دفاع متهم خدشه وارد شود. از این رو، در راستای تعدیل محرمانه بودن این فرآیند، تضمینات دقیقى در حمایت از حقوق دفاعى متهم در نظام دادرسى کیفرى ایران پیش بینى شده است. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی-تحلیلی، به این موضوع در نظام کیفری ایران می پردازد.