ماده خلف

 گرچه بسامد واژه «خلف» و مشتقات آن در قرآن کریم 127 مورد است، اما تاکنون با رویکرد معنا -شناختی به عنوان شیوه ای منسجم در تحلیل مفاهیم قرآنی مورد مطالعه قرار نگرفته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی بر آن است تا در یک فرایند منظم این واژه را در لغت نامه ها و سپس در کل قرآن مورد تحلیل و بررسی قرار داده و شبکه معنایی آن را با تکیه بر روابط همنشینی، بازیابی کند. بر اساس یافته های پژوهش، این ماده سه اصل معنایی دارد: نخست اینکه چیزی جانشین چیزی دیگر شود، دوم به معنای پُشت و سوم به معنای تغیر. این واژه در قرآن کریم نیز با معانی متعددی چون جانشینی، پُشت، آیندگان، مخالف، خلف وعده، اختلاف نمودن و آمدن پیاپی شب و روز، استفاده شده است که با سه اصل معنایی مذکور رابطه دارد. همچنین با بررسی واژگانی که با مشتقات این ماده در محور افقی همنشینی قرارگرفته اند، مولفه های معنایی زیر به دست آمد: ایجاد جانشین توسط خداوند، حقایق و کتب آسمانی نازل شده از مصادیق اختلاف در میان گروه های کفران کننده، برتری انسان بر سایر موجودات به واسطه اعطای مقام جانشینی در روی زمین از سوی خداوند، داوری اختلاف کافران توسط خداوند در روز قیامت، ایجاد دوگانگی به وسیله گروه های کفران کننده، عدم صدق خُلف وعده از جانب خداوند و اعتراف به مالکیت حقیقی خداوند نسبت به نعمت ها.