مشاغل غیررسمی

ازجمله بحث های پرطمطراق در میان فرودستان و فقرای شهری، کار و فعالیت آنان است که با مشاغل غیررسمی از آن یاد می شود. این مسئله که بخش قابل توجهی در اقتصاد ایران است، به واسطه سیاست های تعدیل ساختاری روزبه روز در حال گسترش است و فرودستان شهری از قربانیان اصلی این روند هستند. شناخت درک و تصور فرودستان شهری از معاش و فعالیت های غیررسمی شان برای زیستن در جامعه، موضوعی است که این مقاله درصدد مطالعه آن است. محققین با هدف شناخت، توصیف و تشریح این امر از روش کیفی و رویکرد پدیدارشناسی تفسیری استفاده کرده اند. به این منظور 23 نفر از ساکنان نایسر سنندج که به مشاغل غیررسمی فعالیت داشتند، بر اساس نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند و مورد مصاحبه عمیق و نیمه ساختاریافته قرار گرفتند. روایت فرودستان نایسر از کار، شامل 5 مقوله «تاب آوری رنج های ناخواسته»، «جایگزینی برای بیکاری»، «سبک زندگی و معاش سیال»، «نهادینه شدن کار غیررسمی: منبع معاش» و «درآمدزایی آنومیک» است. یافته ها نشان می دهد که درک و تصور فرودستان از کار در نایسر، به مثابه نوعی سبک زندگی سیال و بی ثبات در جهت نوعی فرآیند درآمدزایی آنومیک در مواجهه و به مثابه جایگزینی برای بیکاری فزاینده موجود است.

اقتصاد غیررسمی نمودی از تحولات جهان سرمایه داری است که بخش مهمی از اقتصاد را در شهرها تشکیل می دهد. هدف اصلی این پژوهش شناسایی و فهم ابعاد جامعه شناختی اقتصاد غیررسمی در حاشیه شهر مشهد بوده است. به منظور دستیابی به این هدف، ابتدا ضمن شناسایی مشاغل غیررسمی در محله قلعه خیابان به طبقه بندی و توصیف مشاغل غیررسمی اقدام شد. برای دستیابی به این یافته، از روش تحقیق کیفی و تکنیک های مشاهده و مصاحبه نیمه ساختاریافته با 27 نفر در  چارچوب نمونه گیری نظری بهره گرفته ایم. جامعه آماری این پژوهش ساکنان، کسبه، اعضای شورای اجتماعی محلات و نخبگان محله ای بودند که در بازه زمانی 1400- 1399 در محله قلعه خیابان مشهد سکونت داشتند. همچنین ما برای فهم ابعاد جامعه شناختی اقتصاد غیررسمی از تکنیک مصاحبه گروه کانونی (گروه  16 نفر از خبرگان محلی) استفاده کردیم.  مهم ترین یافته های پژوهش حاکی از آن است که در محله قلعه خیابان 84 شغل در حوزه غیررسمی اقتصاد فعال است که در 21 رسته شغلی قرار می گیرند. فهم ابعاد جامعه شناختی مشاغل غیررسمی نشان داد برپایه هشت متغیر شامل تداوم بخشی به فقر، حضور زنان و کودکان، منزلت اجتماعی، طردشدگی اجتماعی، خاص گرایی شغلی، سلامت اجتماعی، ناپایداری شغلی و احساس بی قدرتی منتج شده از مصاحبه های محقق با گروه کانونی و منطبق بر رویکرد نظری این تحقیق، می توان مشاغل اقتصاد غیررسمی را تحلیل کیفی کرد؛ به گونه ای که براساس کمیت ارائه شده برای این متغیرها با استفاده از تحلیل عاملی و تحلیل خوشه ای، مشاغل شناسایی شده در این محله در قالب دو گونه اصلی مشاغل غیررسمی و مشاغل شبه رسمی نوع شناسی شدند. 

  اقتصاد غیررسمی نمودی از تحولات جهان سرمایه داری است که بخش مهمی از اقتصاد را در شهرهای بسیاری از کشورها، به خصوص کشورهای در حال توسعه تشکیل می دهد و نقش عمده ای در ایجاد اشتغال، تولید و ایجاد درآمد ایفا می کند. این گونه مشاغل با رشد چشمگیر خود باعث به وجود آمدن معضلات و مشکلات در حوزه مدیریت شهری شده است. هدف این پژوهش، شناسایی وضعیت اجتماعی- اقتصادی شاغلان بخش غیررسمی شهر جیرفت و وضعیت پراکنش آن ها در سطح شهر جیرفت با هدف ساماندهی و برنامه ریزی های بعدی است. روش پژوهش حاضر به صورت توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری داده ها اسنادی- پیمایشی است. در ادامه اقدام به پرسشگری از 130 نفر از شاغلین مشاغل غیررسمی در زمینه وضعیت اجتماعی و اقتصادی و ثبت موقعیت آن ها بر روی نقشه به منظور تحلیل فضایی و نشان دادن وضعیت تحلیل الگویی، تحلیل خوشه ای، عارضه مرکزیت و جهات توزیع این مشاغل در قالب نرم افزار Arc GIS شد. یافته های حاصل از تحلیل فضایی صورت گرفته بر روی این اقتصاد غیررسمی شهر جیرفت نشان داد که توزیع فضایی این مشاغل به شکل نرمال بوده و به دلیل قرارگیری در امتداد راه های اصلی شهر شکل خوشه ای به خود گرفته اند و توزیع جهتی آن ها شمالی- جنوبی بوده و با یک انحراف معیار حدود 68 درصد عوارض را در برمی گیرند.