آیه 24 سوره یوسف

در ذیل آیه شریفه <وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلَا أَن رَّأَیٰ بُرْهَانَ رَبِّهِ> روایات نسبتاً پرحجمی در شماری از منابع تفسیری عامه گزارش شده که حاکی از آن است که حضرت یوسف؟ع؟ را به قصد ارتکاب گناه متهم می دارد، در حالی که آیات متعددی از سوره یوسف؟ع؟ با دلالت هایی روشن، حاکی از عدم ارتکاب هر نوع گناه توسط آن حضرت است. بر اساس این آیات، شش شاهد بر پاک بودن حضرت یوسف؟ع؟ گواهی می دهند: خدای متعال، خود آن حضرت، زلیخا، یکی از اقوامش، عزیز مصر و گروهی از زنان مصر. حتی خود آیه مورد بحث نیز بر اساس برخی تحلیل ها، حاکی از بی گناهی آن حضرت است. آیه 53 سوره یوسف نیز نه حاکی از اعتراف یوسف؟ع؟ به گناه، بلکه دلیل بر تواضع و اخلاص آن حضرت و ناشی از اندیشه توحیدی اوست.

برخی از علمای مسلمان با استناد به ظاهر آیه ۲۴ سوره یوسف و شماری از احادیث ضعیف، به حضرت یوسفG نسبتِ قصد معصیت داده اند. گروهی نیز برای آیه، تأویل های غیر منطقی ارائه کرده اند. این شرایط، فهم معنای آیه را دشوار کرده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی، تحلیلی مهم ترین نظریات و تأویل های آیه را تحلیل و نقد کرده است. دستاورد این تحقیق تبیین و تثبیت نظریه تفاوت متعلق«همَّت» و «همَّ» در دو جمله «هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها» است. به گواهی جمله های «وَ راوَدَتْهُ الَّتیٖ هُوَ فیٖ بَیْتِها»، «هَیْتَ لَکَ»، «مَعاذَ اللَّهِ» و «إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصینَ»، متعلق «همّ» زلیخا انجام گناه است، اما متعلق «همّ» یوسف، عملی بازدارنده از گناه است، نه قصد گناه. به همین سبب، واژه «همَّ» دو مرتبه تکرار شده تا به این تفاوت اساسی اشاره کند. بنابراین آیه چنین معنا می شود: «زلیخا قصد کرد با یوسف گناه انجام دهد و یوسف قصد کرد با انجام عملی بازدارنده، زلیخا را از گناه بازدارد و ترک معصیت کند». در این لحظه اگر برهان رب نیامده بود، یعنی اگر یوسف از طرف خداوند به عاقبت هرگونه عکس العملی در مقابل زلیخا واقف نمی گشت، آن عمل بازدارنده را انجام می داد و در آن صورت متهم به خیانت می شد، اما چون یوسف به این علم دست یافت، حرکتی انجام نداد و صحنه را ترک کرد. به این ترتیب، خداوند سوء(عمل بازدارنده اتهام زا) و فحشا(زنا) را از حضرت یوسفG دور ساخت. این همان معنای عصمت مطلقه ای است که تمام انبیای الهی، از جمله حضرت یوسف، متصف به آن بودند.