محصولات دانش بنیان

صادرات محصولات دانش­بنیان با فناوری بالا به‌دلیل نقش تاثیرگذار بر ایجاد ارزش‌افزوده و ارزآوری، برای اقتصاد ملی کشورهای درحال‌توسعه بسیار بااهمیت تلقی می­شود. ضمن اینکه نتایج فعالیت­های این صنایع به دیگر بخش­های اقتصادی منتقل می­شود و به افزایش بهره­وری و گسترش کسب­ و کار می­انجامد. بر اساس دیدگاه بسیاری از صاحب­نظران اقتصادی، آینده تحولات اقتصادی در گرو بسط فعالیت­های دانش­محور، ایجاد نوآوری در محصولات و گسترش و نفوذ آن در تمامی عرصه­های تولیدی و صادراتی خواهد بود. در پژوهش حاضر، سیاست کشورهای توسعه‌­یافته و درحال‌توسعه در مورد توسعه صادرات محصولات دانش­بنیان با فناوری بالا با استفاده از مدل داده‌های پنل برای دوره زمانی 2015-1995 و با توجه به متغیرهای قیمتی و غیرقیمتی، عوامل مؤثر بر صادرات محصولات دانش­بنیان با فناوری بالا مورد آزمون قرار می­گیرد. نتایج پژوهش نشان داد که متغیرهای سرمایه­گذاری مستقیم خارجی، نرخ ارز مؤثر واقعی، درجه باز بودن اقتصاد و شاخص حکمرانی در هر دو گروه از کشورها بر صادرات محصولات دانش­بنیان با فناوری بالا تأثیر مثبت و معنادار دارند و زیرساخت­های اطلاعات و ارتباطات تنها در گروه کشورهای توسعه‌یافته بر صادرات محصولات دانش­بنیان مؤثر است و در کشورهای در حال توسعه بی‌معنی می‌باشد.

شرکت های دانش بنیان ایرانی تلاش کردند از طریق عرضه محصولات با فناوری بالا، به مهار بیماری کرونا کمک کنند اما در فرایند توسعه محصول و ورود به بازار با مشکلات جدی مواجهند. برای شناخت مهم ترین چالشهای فرآیندی و ارائه راهکارهای لازم، مطالعات اسنادی و مصاحبه های نیمه هدایت شده با شرکت های پیشگام در این زمینه صورت گرفت و یافته های پژوهش بر اساس روش تحلیل تم مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. فرآیندهای گلوگاهی در دو بخش محصولات پیشگیری کننده و تشخیص دهنده ویروس کرونا شناسایی شدند. در این رابطه 11 فرایند شامل عدم تکمیل زنجیره تامین در داخل کشور، شناخت و تعامل ناکافی شرکت ها از ظرفیت های کارگاهی و آزمایشگاهی جهت ساخت و آزمون، عدم تخصیص ارز دولتی به واردات اولیه مواد مورد نیاز تولید، فرایند تایید محصول و صدور مجوز تولید انبوه، واردات فراوان محصولات خارجی، عدم توسعه کافی زیرساخت شرکت های تولیدی، صادرات، عدم خرید محصول توسط مراکز دولتی و سازمان ها، عدم آشنایی مدیران واحدهای دولتی با کاربرد محصولات، دسترسی دشوار به امکانات دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی دولتی، آهستگی برخورداری از حمایت نهادهای مالی به عنوان گلوگاه های فرایندی شرکت ها شناسایی شدند که نیازمند مداخله دولت و تسهیلگری تشخیص داده شدند که اکثر آنها در هر دو گروه شرکت های پیشگیری و تشخیص مشترک بودند. هم چنین در این مطالعه هفت اقدام اساسی دولت برای رفع مشکلات فوق تجویز شد.

به اعتقاد اندیشمندان، تولید کالا و خدمات دانش بنیان یکی از ملزومات تحقق اقتصاد دانش محور است. امروزه حمایت از این گونه فعالیت های اقتصادی به یکی از دغدغه های جدی دولت ها تبدیل شده است. حرکت اساسی این جریان در ایران از سال 89 و با تصویب قانون حمایت از شرکت ها و مؤسسات دانش بنیان آغاز شد. اما گام اول در این مسیر، شناسایی محصولات دانش بنیان است و تاکنون مدل هایی نیز به این منظور ارائه شده اما بکارگیری آنها با موانعی همراه بوده است. این مدل ها عمدتاً صنایع را تقسیم بندی کرده اند در حالی که واحد تحلیل در قانون مذکور، محصولات و خدمات است. در این پژوهش تلاش شده به روش نظریه بنیادی کلاسیک، شاخص هایی برای شناسایی محصولات و خدمات دانش بنیان ارائه شود. 26 نفر از خبرگان در یک نمونه گیری قضاوتی هدفمند مورد مصاحبه قرار گرفته اند و سپس، کدها و مفاهیم به دست آمده تحلیل و در قالب معیارهای شش گانه شناسایی محصولات و خدمات دانش بنیان نظم یافته اند. در گام بعد هم این نتایج با مفهوم قابلیت های پویا مقایسه شده و نظریه نهایی ارائه گردیده است. یافته ها نشان می دهد که شناسایی محصولات و خدمات دانش بنیان، از طریق بررسی قابلیت های پویای همه تولیدکنندگان آنها امکان پذیر است. لازم به ذکر است که بر اساس شروط شش گانه به دست آمده در این مطالعه، در فرآیند بازنگری آئین نامه ارزیابی شرکت های دانش بنیان (سال 95) معیار "شرط ورود شرکت های جدید" با عنوان "شرط قابلیت کپی برداری" به متن آئین نامه تشخیص صلاحیت شرکت ها و مؤسسات دانش بنیان اضافه شد.