علمای طراز اول

یکی از مسائلی که همواره مورد سؤال و شبهه بوده است، نقش علمای طراز اول و مراجع تقلید در مسائل سیاسی بویژه نهضت امام خمینی و انقلاب اسلامی بوده است. در این مقاله به دنبال پاسخ به این سؤال هستیم. البته با توجه به گستردگی بحث، به بررسی نقش مراجع و علمای طراز اول نجف و قم پرداختیم. با بررسی اسناد تاریخی به این نتیجه رسیدیم که در طول دوران نهضت از سال ۱۳۴۱ تا پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ تقریباً عموم مراجع تقلید در قم و نجف با تشکیل جلسات مشورتی، صدور اطلاعیه و بیانیه، ارسال تلگراف به مسئولین حکومتی، پاسخ به استفتاء های مختلف سیاسی و حضور در برخی تحصن ها و تجمع های سیاسی به درجات مختلف در پیش برد و حمایت از نهضت امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی نقش داشتند. هرچند اختلاف سلیقه در روش ها و حدود مقابله با رژیم کمابیش در میان آ نها وجود دارد، اما نمی توان به هیچ یک از این مراجع، عناوینی مثل «غیرسیاسی بودن» یا «طرفدار جدایی دین از سیاست» و یا «مخالفت با تشکیل حکومت اسلامی» نسبت داد.

پس از تصویب اصل دوم متمم قانون اساسی در مجلس اول و اجرای ناقص آن در مجلس دوم، پیگیری برای اجرای آن در دوره های بعدی مجلس در عمل ناکام ماند. یکی از علل ناکامی اصل مزبور معرفی نشدن بیست نفر از علمای واجد شرایط از جانب مراجع تقلید بود. آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی یکی از مراجع تقلید بود که در طول حیات خود درباره اصل دوم واکنش متفاوتی نشان داد. حال مسئله این است که چرا آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی در دوران زندگی خود، تنها یک بار بنا به درخواست جمعیت وطنیون اسلامی به معرفی علمای واجد شرایط اصل دوم متمم پرداخت و در دوره های بعدازآن سرپیچید؟ عوامل مؤثر بر مواضع ایشان در اجرای اصل دوم متمم قانون اساسی چه بود؟ ابهام هایی موجود دراین باره نیازمند بررسی بیشتر است. این مقاله با بهره گیری از منابع اصلی و پژوهش های انجام شده و با تکیه بر رویکرد توصیفی-تحلیلی می کوشد رفتار آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی را در این موضوع ارزیابی کند. مقاله سرانجام به این نتیجه می رسد که آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی به دلیل مسائل و حوادث خاص پس از مشروطه دوم تا روی کار آمدن رضاشاه و حوادث پس ازآن، اعتقادی به دخالت فعال در سیاست نداشت و با دوراندیشی اجرای اصل مذکور را در شرایط آن زمان عملی نمی دانست، لذا از پیگیری این قضیه سرباز زد.