منطقه 2

دستیابی به توسعه، مستلزم برقراری تعادل در درون شهر می باشد که در قالب عدالت فضایی در شهر بروز می کند. برقراری عدالت اجتماعی و به تبع آن عدالت فضایی راه حل بسیاری از نارسایی ها و ناهنجاری ها در شهر است. در این فرایند اسکان غیر رسمی و نابرابری فضایی کانون بی ثباتی و تعارض محسوب می شوند و به واسطه فرایندهای مشابه به یکدیگر مرتبط می گردند. هدف این مقاله، بررسی عوامل ساختاری موثر برشاخص های عدالت فضایی سکونتگاه های غیررسمی منطقه 2 تهران است که با استفاده از روش های تحلیل عاملی، آمار فضایی در محیط GIS، به مقایسه تطبیقی نابرابری فضایی محلات غیررسمی و تحلیل شاخص های اجتماعی، اقتصادی و رفاهی-کالبدی این محلات پرداخته است. نتایج نشان می دهد که محلات منطقه 2 شهر تهران، به لحاظ برخورداری از شاخص های مورد بررسی در وضعیت مناسبی قرار ندارند. محلات شهرک غرب و پونک در بهترین وضعیت برخورداری و محلات اسلام آباد و فرحزاد در بدترین وضعیت برخوردری از شاخص های مطرح شده، قرار دارند. در مجاورت محلات کم برخورداری مانند اسلام آباد و فرح زاد، در محلات برخوردار منافع عده ای محدود و مرفه شکل گرفته، انگاره ای که نشانگر مهندسی نسبتاً دقیق، علم، فن و معماری و ... می باشد(تولید فضای برآمده از رفاه). در مقابل، فضایی که تنها براساس رفع نیاز ساده توده فقیر شکل می گیرد و هر روز در یک سیر قهقرایی رو به زوال است(تولید فضای برآمده از فقر)، به نابرابری هرچه بیشتر محله اسلام آباد و فرحزاد و حتی کوهسار با محلات هم جوارشان دامن می زند. این مهم، نمایانگر این است که در محلات برخوردار همبودگی پول، سرمایه، قدرت، رانت و... بر فضا غالب شده و موجب شکل گیری فضای نابرابر در کل منطقه و پهنه های هم جوار در ساختار فضایی منطقه 2 می شود.

مقدمه: امروزه با تغییر رویکردهای مدیریت بحران، جوامع به دنبال شرایطی هستند تا در صورت وقوع بحران، بازگشت سریع آنها به وضعیت قبل بحران فراهم آید. اگرچه نمی توان به طور کامل از وقوع مخاطرات جلوگیری کرد، اما می توان با تمهیداتی از آسیب های ناشی از آن کاست. شرایط متفاوت، سبب تفاوت در آسیب پذیری جوامع در برابر مخاطره می شود. از مهم ترین ویژگی هایی که میزان خسارات را تغییر می دهد، ویژگی اجتماعی ساکنان متأثر از مخاطره است. از این رو، برای برنامه ریزی صحیح و کاهش خسارت نخست باید محدوده ها و افراد آسیب پذیر شناسایی شوند. لذا هدف این پژوهش بررسی آسیب پذیری اجتماعی و تاب آوری اجتماعی در منطقه 2 شهر تهران است. روش: تحقیق ازنظر هدف کاربردی و از نظر روش، توصیفی-تحلیلی است و در دو بخش آسیب پذیری اجتماعی و تاب آوری اجتماعی بررسی شد. در بخش آسیب پذیری با استفاده از 15 شاخص و وزن دهی با تکنیک دیمتل و هم پوشانی با استفاده از تکنیک ویکور در ArcGIS محدوده های آسیب پذیر شناسایی شدند. در بخش تاب آوری با استفاده از پرسشنامه، دیدگاه 384 ساکن منطقه 2 در رابطه با شاخص های سرمایه اجتماعی جمع آوری شد. برای تحلیل داده ها از تحلیل عاملی مرتبه دوم در نرم افزار لیزرل بهره گرفته شد. یافته ها: نتایج حاکی از آن است که پهنه با آسیب پذیری اجتماعی بسیار بالا، 151 هکتار و پهنه با آسیب پذیری بسیار کم، 314 هکتار از مساحت منطقه را شامل می شوند. نتایج بخش تاب آوری نشان داد که حمایت اجتماعی با ضریب یک بالاترین ضریب و بعد از آن شاخص همبستگی و انسجام اجتماعی با ضریب 95/0، شاخص احساس اثرگذاری و کارایی با ضریب 87/0، شاخص مشارکت با ضریب 84/0، شاخص اعتماد با ضریب 81/0 و آگاهی با ضریب 47/0 پایین ترین ضریب را به دست آورده اند. نتیجه گیری: از نتایج به دست آمده می توان در برنامه های کاهش خطر و تاب آوری بهره گرفت. مدیران و مسئولان شهری در منطقه 2 شهر تهران باید تدابیری اتخاذ کنند تا وضعیت گروه های آسیب پذیر را بهبود داده و با آگاهی بخشی و آموزش، ویژگی هایی مانند مشارکت، همکاری و مسئولیت پذیری را در میان شهروندان افزایش دهند و به طورکلی رویکرد توانمندسازی و تاب آوری در اولویت برنامه های کاهش خطر قرار دهند.

براساس پیش بینی سازمان ملل همه رشدجمعیتی جهان برای آینده قابل پیش بینی درمناطق شهری وبه ویژه مناطق شهری کشورهای درحال توسعه روی خواهددادبه طوری که تاسال 2030حدود60درصدجمعیت جهان درمناطق شهری زندگی خواهندکردامروزه به دلیل افزایش جمعیت شهری توسعه ی کالبدی شهرها امری اجتناب ناپذیر است و از سوی دیگر جهت جلوگیری از مشکلات توسعه ی کالبدی، اجتماعی و اقتصادی در دهه های گذشته ، رویکرد رشد هوشمند شهری به عنوان یک راهبرد رشد شهر مورد توجه قرار گرفته است. از آنجایی که در توسعه فضایی بسیاری از شهرها شاخص-های رشد هوشمند نادیده گرفته می شود و به محیط زیست شهری آسیب های جدی وارد می گرددایران به عنوان یک کشوردرحال توسعه ازدهه 1340ش شهرنشینی ابعادتازه ای به خودگرفت ورشدشتابان شهرنشینی آغاز شدازآن زمان جمعیت شهرها هم به علت رشدطبیعی وهم به علت مهاجرپذیری روستا-شهری باسرعت بالایی رشدیافت.شهرتهران هم به علت رشدطبیعی ومهاجرت تحولات جمعیتی کالبدی زیادی به خوددیده است از این رو این مقاله در پی آن است تا ضمن تبیین شاخص های رشد هوشمند شهری،به ارزیابی ورتبه بندی این شاخص ها درنواحی منطقه 2شهرتهران را بررسی نمایدروش تحقیق این پژوهش توصیفی وتحلیلی است شاخص های موردمطالعه ازطریق مطالعات کتابخانه ای شناسایی شدندوازطریق روش میدانی که داده های آن ازطریق 300 پرسشنامه در سطح منطقه 2 جمع آوری شده است وسپس بااستفاده ازمدل تاپسیس نواحی نه گانه منطقه 2شهرتهران رتبه بندی شدند..نتایج تحقیق حاکی ازآن است که ناحیه 9منطقه 2شهرتهران باکسب مقدار0/68871درشاخص دسترسی ومقدار0/75321 درشاخص کالبدی وهمینطوردرشاخص زیست محیطی بامقدار0/54432دررتبه اول دربین نواحی منطقه 2ازلحاظ شاخص های رشد هوشمندشهری قرارمی گیرد.

هدف اصلی این پژوهش، سنجش نابرابری فضایی در منطقه 2 شهر تهران است که با استفاده از روش های تصمیم گیری چند معیاره، رتبه بندی محلات و بررسی نابرابری فضایی محلات رسمی و غیررسمی و تحلیل فضایی نابرابری های اجتماعی، اقتصادی و رفاهی - کالبدی این محلات انجام شده است. در نتایج به دست آمده با روش تاپسیس برای محدوده مطالعه شده، محلات اسلام آباد (رتبه 28) و فرحزاد (رتبه 30) نامناسب ترین وضعیت را در این منطقه ازنظر برخورداری از شاخص های مدنظر دارند. این در حالی است که محله شهرک غرب و محله پونک با رتبه بالا بهترین وضعیت را دارند. در مجاورت محله فرحزاد، سه محله سرو، پرواز و پونک به ترتیب رتبه های 7، 11 و 2 را به خود اختصاص می دهند و در مجاورت محله اسلام آباد، سه محله شهرک غرب، سعادت آباد و مدیریت به ترتیب رتبه های 1، 4 و 22 را کسب می کنند. نتایج پژوهش نشان دهنده پاره پاره شدن منطقه، ازهم گسیختگی فضایی و الگوی پراکنده نابرابری فضایی در سطح محلات فقیر و غنی برآمده از تولیدات فضایی فقر و رفاه است.