سیاست عدم تعهد

سیاست خارجی دولت بازرگان، یکی از بحث برانگیزترین دوره های تاریخ سیاست خارجی ایران است که بر مبنای سیاست عدم تعهد و اصل نه شرقی و نه غربی قرار داشت. عدم وجود تعریفی جامع و مانع از این اصل و فقدان اجماع در خصوص معنای آن در بین گروه های سیاسی باعث شد تا تفاسیر و برداشت های مختلفی از آن صورت بگیرد و هر گروه، بسته به تعریف خود، انتظار خاصی از دولت داشته باشد. این نوشتار قصد دارد تا با بررسی نظری و عملی سیاست عدم تعهد و اصل نه شرقی و نه غربی از منظر دولت موقت و سایر گروه های سیاسی وقت به مشکلات و چالش های پیش روی این دولت بپردازد. پژوهش حاضر با تحلیل سیاست خارجی دولت موقت در پایان به این نتیجه دست می یابد که نوع برداشت دولت بازرگان از مفهوم نه شرقی نه غربی با سایر نیروهای اجتماعی فعال در عرصه سیاسی ایران در آن مقطع متفاوت بوده است.

نظام جمهوری اسلامی ایران از همان اوان شکل گیری تا به امروز، پدیده تروریسم را رو در روی خود دیده است. در سال های آغازینِ انقلاب اسلامی سازمان مجاهدین خلق و گروهک فرقان بسیاری از اندیشمندان و مسئولین رده اول نظام را مورد ترور و حذف فیزیکی قرار دادند در ادامه فعالیت های گروه های تروریستی جندالله و جیش العدل در مرزهای شرقی ایران و انجام حرکات تروریستی علیه مسئولان و مردم محلی منطقه و در سال های اخیر ترور هدفمند دانشمندان هسته ای ایران توسط سرویس های اطلاعاتی اسرائیل این سؤال را ایجاد می کند که عامل عمده هجمه تروریسم علیه نظام جمهوری اسلامی چیست؟ در مقام پاسخ به این سؤال فرضیه مقاله بر هویت منحصر به فرد نظام برآمده از انقلاب اسلامی متکی می باشد. «جمهوری اسلامی» به عنوان نظام سیاسیِ برآمده از انقلاب اسلامی بر «قرائت انقلابی از اسلام شیعی» استوار می باشد که به واسطه نپذیرفتن مناسبات جهانی سلطه، نظامی تحول خواه و مخالف وضع موجود به شمار می آید. نتیجه آنکه «هویت تحول خواه» و «سیاست عدم تعهد» نظام جمهوری اسلامی ایران باعث عدم همراهی قدرت های بزرگ با ایران شده است به گونه ای که قدرت ها و سازمان های جهانی در قبال هجمه گسترده تروریسم علیه ایران، سیاست سکوت و عدم پیگیری عاملان را در پیش گرفته اند.

این پژوهش به دنبال بررسی این سؤالات است که چه گونه فلسفه سیاسی هندو سیاست خارجی هند را متحول ساخته است و این که هند تحت حکومت دولت نارندرا مودی چه گونه به ژئوپلتیک در حال گذار جهانی نگاه می کند؟ در پاسخ، ازآنجایی که حزب حاکم مفروض می دارد که تسلط یک روایتی منفعل و دنیاگریز از هندوئیسم بر جامعه کثرت گرای هند، منجر به انقیاد مردم هند در قرن های گذشته شده و مانع از پیشرفت اقتصادی-نظامی این کشور بوده است، فرضیه این مقاله این است که دولت مودی تلاش دارد با تحمیل روایتی واحد بر جامعه کثرت گرای هند و بسیج توده ها، فرهنگ استراتژیک هند را جهت تحقق بخشیدن به آمال کشور به عنوان یک قدرت جهانی و هنجارساز در بحبوحه تغییرات ژئوپلتیک جهانی (ظهور چین) تغییر دهد. یافته های ما بر اساس روش استقرایی، ضمن تأیید فرضیه مذکور، به این حکم کلی می رسد که سیاست خارجی هند در سال های اخیر جسورتر شده و با مشخصات زیر دچار تحول شده است: 1- مشارکت با کشورهای پیشرفته صنعتی برای افزایش منافع اقتصادی در قالب استراتژی چندهم سویی 2- طراحی یک استراتژی احیاشده در قالب سازوکارهایی چون گروه بندی کواد، چشم انداز هند و ارام و سازوکار چندجانبه گرایی های کوچک برای مقابله با چین 3- تلاش برای بهبود رابطه با همسایگان و کشورهای حوزه اقیانوس هند در قالب ابتکاراتی چون اولویت با همسایگان و سیاست الحاق به شرق.