چچن

نزدیک به سه قرن است که مناقشه چچن استمرار یافته است. چچن‌ها از همان زمان که در نتیجه جنگ‌های استعماری، سرزمینشان به اشغال روسیه درآمد تا به امروز، سودای استقلال- ‌طلبی در سر داشته و برای نیل به این مقصود لحظه‌ای از مبارزه دست نکشیدند و حتی به اقدام‌های خشونت‌آمیز نیز متوسل شدند که از سوی روسیه به شدت سرکوب شد. همین استقلال‌طلبی چچن¬ها است که آنها را در بین سایر اقوام روسیه متمایز می‌کند. این پژوهش بر آن است تا علل و عوامل مؤثر بر بروز و استمرار استقلال‌طلبی قوم چچن را شناسایی کرده و پاسخی برای این پرسش بیابد که چرا چچن‌ها نسبت به سایر اقوام روسیه با خشونت بیشتری استقلال خود را پیگیری می‌کنند؟

امروزه از مهمترین جریان های افراطی که در بیشتر کشورهای جهان اسلام شکل گرفته و به فعالیت پرداخته، جریان وهابیت است. از طرفی شاهد نفوذ این مکتب در سرزمین چچن و تأثیر مستقیم آن بر وقایع مختلفی همچون بحران های رخ داده هستیم. از آن جایی که بررسی این جریان های مذهبی در چچن و نقش آنان در بحران چچن مهم است، بنابراین این مقاله در پی پاسخ به این پرسش است که «وهابیت» چگونه بر بحران چچن تأثیر گذاشته است؟ به نظر میرسد وهابیت از راه حمایت های مادی، معنوی، آموزشی و ترویج ایدئولوژی رهبران تندرو، بر بحران چچن افزوده است. یافته های مقاله نشان میدهد که بدون شک یکی از عوامل مهم و مؤثر بر بحران چچن وهابیت بوده است که با تفرقه افکنی، افراط طلبی، دخالت در جریان های سیاسی، مسلح کردن هوادارن خود و عدم پیروی از مقام های رسمی، از نقش برجسته ای در چچن برخوردار بوده است.

نزدیک به سه قرن است که مناقشه چچن با روسیه استمرار یافته است. چچن ها از همان زمان که در نتیجه جنگ های استعماری، سرزمین شان به اشغال درآمد تا به امروز، سودای استقلال طلبی در سر دارند و برای رسیدن به این هدف، لحظه ای از مبارزه دست نکشیدند و حتی به اقدام های خشونت آمیز نیز متوسل شدند که البته از سوی روس ها بی پاسخ گذاشته نشد و سرکوب شد. اما عاملی که چچن ها را در بین قوم های مختلف روسیه متمایز کرده است، تندرو بودن آنها و شدت ادعای استقلال داشتن آنها است. این پژوهش در پی پاسخ به دو سؤال اصلی است؛ نخست چرا دولت روسیه مایل به اعطای استقلال به چچن ها در چند سال مبارزه آنان برای کسب استقلال نیست؟ و دیگری اینکه علت استقلال خواهی چچن ها چیست؟

جمهوری چچن قسمتی از سرزمین گسترده فدراسیون روسیه است که در سال های پس از فروپاشی اتحاد شوروی همواره محل تنش و درگیری بوده است. عناصر هویتی و پیوندهای فرهنگی از هم گسیخته موضوع مهم بحران به وجود آمده در روابط مردم چچن و روس ها است. رویکردهای متعدد نظری در عرصه روابط بین الملل به بررسی ابعاد گوناگون بحران چچن پرداخته اند. یکی از نوپا ترین رویکردهای نظری موجود در روابط بین الملل، رهیافت امنیت انتقادی است. رهیافت امنیت انتقادی به صورت ویژه موضوع امنیت و مرجع آن را با نگاهی منتقدانه مورد کنکاش قرار داده و انسان محوری را وارد فرهنگ امنیتی روابط بین الملل کرده است. بنابراین در این نوشتار با کمک از رهیافت امنیت انتقادی استدلال می شود که نبود شناخت هویتی و تحمیل برسازه های اختلاف برانگیز از سوی دولت روسیه و حاکمان چچن در برپایی بحران در سال های پس از فروپاشی مؤثر بوده است.

انطباق کانون منازعات و درگیری بر جغرافیای مناطق سرشار از ذخایر هیدروکربنی، از چهارچوب های اصلی سیاست سلطه جویانه قدرت های اقتصادی-صنعتی برای افزایش منافع اقتصادی و تجاری شان است و برای اجرای آن از ابزار رادیکالیسم مذهبی استفاده می کنند که این امر منجر به آشوب داخلی و بی ثباتی های سیاسی- اجتماعی در کشورهای برخوردار از منابع انرژی می شود. در این راستا جمهوری چچن به دلیل همجواری با مناطق غنی انرژی و قرارگیری در مسیر ترانزیت دریای کاسپین (خزر) به دریای سیاه از منظر ژئوپلیتیک انرژی دارای جایگاه مهمی است و بدین ترتیب زمینه مساعدی برای شکل گیری بحران و خشونت بوجود می آورد. لذا در این مقاله با روش تحلیلی-توصیفی به چگونگی نقش و تاثیر ژئوپلیتیک انرژی در روند بحران و منازعات نشات گرفته از رادیکالیسم مذهبی و بنیادگرایی افراطی در جمهوری چچن می پردازیم و در نهایت فرضیه این مقاله که رادیکالیسم مذهبی بعنوان مهمترین ابزار کنترل بر جغرافیای مناطق غنی انرژی و مسیرهای ترانزیتی آن از نقش قابل توجهی در بحران آفرینی در جمهوری چچن و تسری خشونت به فضای پیرامونی برخوردار است، به اثبات می رسد.