عوامل هویت بخش

در این نوشتار ابتد ا به شناخت و بررسی تناقض های به وجود آمد ه ناشی از تفاوت ذهنیت طرّاح و کاربر در مسکن روستایی پرد اخته شد ه که متولیان حوزه معماری برای روستاییان طرّاحی و اجرا کرد ه اند. در این کار ابتد ا با رجوع به ادبیات موضوع به طور عام در جهان و به طور خاص در روستاهای ایران در قالب مصد اق های واقعی، تناقض های مذکور مورد بررسی اجمالی واقع شد ه و در اد امه روشی برای نزد یک کردن ذهنیات کاربر و طرّاح در مورد محیط مطلوب براساس پژوهش عملی پیشنهاد شد ه است. این روش در محیط روستایی ایلام اجرا و نتایج آن ارائه گرد ید ه است. براساس یک مد ل سه محوری (با محورهای زمان تجربه، تجربه انسان، تجربه کنند ه) از عوامل هویت بخش، چارچوب مطالعه در 32 جزء، معین شد ه و برای بررسی هر یک از این اجزاء سه حالت در نظر گرفته شد ه است: اول، عوامل مطلق کالبد ی؛ دوم، عوامل شکل گرفته میان کالبد و زمینه اجتماعی-رفتاری؛ و سوم، عوامل مطلق اجتماعی-رفتاری که حالت سوم به صورت خاطره جمعی با کالبد نسبت پید ا می کند. یک حالت از روند مورد بحث در تغییرات انجام شد ه توسط کاربران در مسکن مهندسی ساز روستایی مطالعه گرد ید ه و عوامل هویت بخش از آن استخراج و معرفی شد ه است. ابعاد پنجره و موقعیت استقرار آن نسبت به کف و سقف از نمونه های عوامل هویتی کشف شد ه است.    

این مقاله سعی دارد که با استفاده از یک مُدِل، ارتباط وجوه هوّیتی معماری را با وجوه انسانی بررسی نماید. در این پژوهش ابتدا تعریف فراگیری از مفهوم هوّیت و هوّیت معماری ارائه شده است، سپس ابعاد مختلف تعاریف هوّیت معماری در چارچوب این تعریف تبیین می گردد تا براساس این تعریفِ معین، بتوان عوامل هوّیت بخش معماری را شناسایی و دسته بندی کرد. نوشته حاضر در سه بخش اصلی ارائه شده است: نخست روش شناسی مواجهه با موضوع هوّیت معماری مورد بحث قرار گرفته که در آن با استفاده از ماشین های فکری گِدِس تمام روش های ممکن برای مطالعه هوّیت معماری در چهار دسته قرار داده شده است؛ سپس مفاهیم مختلفی که از تعریف هوّیت به عنوان وحدت تصور ذهنی (توقع یا انتظار ذهنی) و عینیت در مباحث نظری معماری به کار رفته بررسی شده است. معرفی هوّیت فردی یا گروهی به واسطه معماری، ابراز هوّیت اجتماعی-فرهنگی به واسطه کالبد، خودیابی انسان به واسطه ساخت محیط و بالاخره ابراز هوّیتی که از خود معماری به صورت مطلق انتظار می رود، چهارگونه مورد نظر را تشکیل می دهد. بخش اصلی مقاله به مدلسازی مفهوم هوّیت مطلق معماری براساس وجوه ادراکی انسان اختصاص دارد. پژوهش حاضر برای ساماندهی عوامل تشکیل دهنده نوع فوق از هوّیت معماری منجر به یک مدل سه محوری شده است که محورهای آن را ادراک تجربه (جسمانی، روانی، اجتماعی و روحانی)، محیط تجربه (طبیعی و مصنوعی) و زمان تجربه (آنّی، طول عمر، نسل های متوالی و ازلی) تشکیل می دهد که مجموعاً 32 گونه از عوامل هوّیت بخش را معرفی می کند که در نظام معین با هم ارتباط دارند. با این ترتیب هر موضوع مرتبط با هوّیت مطلق معماری جایگاه خاص خود را در ای ن مدل می یابد. مث ال عینی از مدل مزبور در معرفی بخشی از عوام ل هوّیت بخش، سیاه چادره ای ای لام ب رای افراد بومی ب ه کار گرفته شده است.