مراتب فهم

اهمیت بررسی آثار معماری از منظر تاریخ و نظریه و نقد معماری، بخش عمده ای از پژوهش ها در این حوزه، به مطالعه اثر و بیان فهم حاصل از آن سوق داده است. اگر چه پرداختن به مقوله «مواجهه با اثر معماری» و جستار در «معیارها و مراتب فهم اثر معماری»، با بررسی خودِ بنا آغاز می شود، اما خاستگاه های آن در بنیان های نظری معماری است و لاجرم در حوزه نظری قرار می گیرد. اثر معماری چگونه فهمیده می شود و فهم آن چه ابعادی دارد؟ این پرسش اصلی مقاله حاضر است، که مراتب فهم اثر معماری و دستاوردهای آن را در برمی گیرد. در پی پاسخ به این پرسش، مسیری که این مقاله می پردازد، اصولاً عبارت خواهد بود از: مراتب مواجهه با اثر یا همان «بنا»، بدون پرداختن به مصداقی خاص، با محوریت جستار در رویکردهای شناخت و بنیان های نظری مقوله های مطرح در فهم اثر و پیامدهای آن در حوزه معماری. از این رو مباحث با مطالعه رویکردهای شناخت اثر در نظریه ها و پارادایم های معاصر آغاز می شود و با بررسی مراتب فهم اثر در حوزه معماری ادامه می یابد. سپس به معیارهای مطرح در فهم اثر معماری اشاره می شود تا مشخص گردد که مبنای شناخت نظری چه نقشی در فهم مصداق های معماری دارد و هر کدام از رویکردها می تواند مخاطب را به چه مرتبه ای از فهم اثر برساند.

چگونگی فهم و تفسیر قرآن و نیز میزان فهم انسان ها از این کتاب الهی، همواره برای قرآن پژوهان دغدغه ای جدی بوده است. یکی از این مسائل، بررسی ضرورت یا عدم ضرورت تخصص های علمی و معرفتی در فهم عمیق و کامل قرآن کریم است. مسئله این مقاله آن است که آیا برای فهم کامل قرآن خصوصا لایه های باطنی و عمیق آن به تخصص های علمی و معرفتی نیاز هست یا نه؟ ادعای مقاله آن است که فهم و تفسیر این کتاب مقدس در سطوح مختلفی امکان پذیر است و انسان ها متناسب با مراتب علمی و عرفانی مختلفی که دارند، در فهم معارف قرآن نیز مختلف اند. از سوی دیگر، بسیاری از مفاهیم و آیات قرآنی تنها با تفسیرهای ظاهری تبیین پذیر نیست بلکه می بایست با بهره گیری از تخصص های علمی و شهودهای باطنی به فهم عمیق تری از آنها دست یازید. در آیات قرآنی به چهار مرتبه «هُدًى لِّلنَّاسِ»، «مَا یعْقِلُهَا إِلَّا الْعَالِمُونَ»، «هُدًى لِّلْمُتَّقِینَ» و «لَّا یمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ» اشاره شده است که با چهار مرتبه فهم قرآن در روایات پیشوایان معصوم (ع)، یعنی مرتبه ظهر، مرتبه بطن، مرتبه حدّ و مرتبه مطّلع قابل تطبیق است؛ نیز در برخی روایت ها چهار وجه «عبارات»، «اشارات»، «لطائف» و «حدائق» برای قرآن در نظر گرفته شده است که عبارت به ظاهر قرآن، اشارت به باطن قرآن، لطائف به حدّ قرآن و حقائق نیز به مطّلع قرآن تطبیق می کند. نتیجه اینکه با توجه به وجود مراتب چهارگانه در فهم قرآن کریم، برای فهم کامل مراتب این کتاب مقدس، تجهیز به تخصص های علمی و معرفتی ضرورت دارد.