اسلام و روان شناسی

مطالعه حاضر با هدف طراحی و اعتبارسنجی برنامه درسی «تربیت کودک از دیدگاه اسلام و روان شناسی» به عنوان یکی از دروس عمومی، انجام گرفت. روش تحقیق از نوع طرح آمیخته اکتشافی (کیفی کمّی) است. در مرحله کیفی، پس از بررسی اسناد علمی و مصاحبه با صاحب نظران، کدهای محوری و گویه های مربوط به عناصر هدف، محتوا، روش تدریس و روش ارزشیابی برنامه درسی پیشنهادی، با روش تحلیل محتوا استخراج گردید و مبنای تدوین پرسش نامه محقق ساخته شد. در مرحله کمّی و با روش توصیفی پیمایشی، جهت اعتبارسنجی برنامه درسی با الگوی مبتنی بر نظر خبرگان آیزنر، پرسش نامه توسط بیست متخصص (استادان علوم تربیتی، روان شناسی و معارف اسلامی) در دانشگاه یزد تکمیل شد. داده های پرسش نامه، با آزمون تحلیل واریانس رتبه ای فریدمن تحلیل شد. یافته ها نشان داد که اعتبار برنامه درسی طراحی شده توسط متخصصان، به دلیل اتخاذ رویکرد بین رشته ای، و لزوم بازنگری اساسی و نوآوری در دروس عمومی تأیید شد.

پژوهش حاضر با هدف ساخت و هنجاریابی پرسشنامه مادر شایسته براساس منابع اسلامی انجام شده است. برای دستیابی به هدف پژوهش آیات و روایات مرتبط بررسی شد. همچنین مؤلفه ها و زیرمؤلفه های شایستگی مادر استخراج و بعد از اعتباریابی محتوایی، به روش استنباط دینی-روان شناختی تجزیه و تحلیل شدند. جامعه آماری بخش کیفی آیات و روایات و جامعه آماری بخش کمی، مادران دردسترس استان تهران و قم بودند. بعد از تأیید روایی محتوایی مؤلفه ها و زیرمؤلفه ها، پرسشنامه اولیه آماده و بعد از تأیید روایی محتوایی گویه ها، روی نمونه هایی با حجم 55، 79 و 539 نفر برای ارزیابی روایی صوری، پایایی و روایی سازه اجرا شد. براساس یافته های پژوهش، مادر باید در بعد زیستی-روانی، شناختی، عاطفی و رفتاری ویژگی ها و مؤلفه هایی داشته باشد. همچنین هرکدام از این مؤلفه ها دارای زیرمؤلفه هایی هستند: زیرمؤلفه های زیستی-روانی: سلامت جسمی و سلامت روانی، زیرمؤلفه های شناختی: آمادگی شناختی برای مادرشدن و پذیرش نقش مادری، زیرمؤلفه های عاطفی: پذیرش قلبی فرزند، دلسوزی به فرزند و صبوری، زیرمؤلفه های رفتاری: محبت کردن به فرزند و حضور فعال در کنار او، مداراکردن با فرزند، پاسخ گوبودن، تربیت صحیح فرزند، راست گویی، هماهنگی با همسر و عدالت در نقش مادری. همچنین پایایی پرسشنامه با روش آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه 95/0 بود و نتایج تحلیل عاملی نشان داد پرسشنامه از روایی سازه مطلوبی برخوردار است. ارزیابی پرسشنامه با پایایی و روایی مطلوب نیز نشان داد که این ابزار دارای عوامل زیربنایی برای سنجش ویژگی های مادر شایسته است و می توان از آن در سنجش ویژگی های مادر شایسته استفاده کرد.

هدف اصلی این پژوهش، تبیین چگونگی تأثیر ایمان در سلامت روانی و شکل گیری شخصیت سالم بر اساس متون دینی و روان شناختی است. این پژوهش با استفاده از روش تحقیق کیفی از نوع تحقیق توصیفی- تحلیلی- تفسیری انجام گرفت. ابتدا مفاهیم اساسی پژوهش مانند «ایمان»، «شخصیت» و «سلامت روانی» توصیف، و تحلیل شد. سپس با مراجعه به متون دینی و روان شناسی نحوه تأثیرگذاری ایمان در سلامت روانی و سالم سازی شخصیت، بررسی شد. نتایج پژوهش نشان داد که در پرتو ایمان، سازمان روانی فرد مؤمن از نوعی غنای معرفتی برخوردار می شود و قدرت بینش او افزایش می یابد، به گونه ای که تعاملات بین فردی او با دیگران اصلاح می شود. همچنین، بُعد گرایشی فرد مؤمن، در مسیر شرع و عقل، جهت دهی می شود و در پی آن، رفتارهای وی نیز، که متأثر از بینش ها و گرایش های او است، اصلاح می شود و بدین طریق نوعی انسجام و یکپارچگی در ابعاد شخصیت فرد مؤمن به وجود می آید.