گفتمان انقلاب اسلامی ایران

یکی از مناظره های اصلی در حوزه معرفت شناسی علوم انسانی، مناظره ساختار – کارگزاراست که طبعا در حوزه تئوریک رشته روابط بین الملل نیز همین گونه می باشد. در این حوزه مطالعاتی، اساسا نظریات را می توان بر مبنای نوع نگاه و ابتناء آنها بر ساختار یا کارگزار، به سه دسته تئوری های ساختارگرا، کارگزارمحور و تلفیقی تقسیم بندی کرد. حال اگر بنا باشد بر مبنای گفتمان انقلاب اسلامی، نظریه پردازی بومی صورت گیرد؛ طبعا می بایست رویکرد و مبنای نظری این گفتمان نسبت به مناظره مذکور، تبیین و مشخص گردد. هدف نگارنده از این نوشتار، نگاه سازندگان گفتمان انقلاب اسلامی بویژه امام خمینی در این موضوع و ثانیا تبیین مابه ازای این نوع نگاه در حوزه تئوری پردازی روابط بین الملل است. در این زمینه، آثار و دیدگاه محققین اصلی این حوزه بررسی و مورد نقد قرار گرفته و تبیین می شود که علی رغم نگاه عمده این آثار که دیدگاه اسلامی را تلفیقی دیده اند، به نظر می رسد در نگاه امام خمینی و گفتمان انقلاب اسلامی، ضمن ملاحظه و پذیرش وجود محدودیت های ساختاری، محوریت کارگزار و اراده انسانی در اولویت است.

در صورتی که ارتباط میان «گفتمان انقلاب اسلامی ایران» و تحولات منطقه موسوم به «بیداری اسلامی» را ارتباطی دو سویه فرض کنیم، باوجود پژوهش های گسترده درباره تاثیر گفتمان انقلاب اسلامی ایران بر بیداری اسلامی، سویه دوم این رابطه که تاثیرات «جنبش های منطقه» بر آینده گفتمان انقلاب اسلامی است، موضوع مهمی است که کمتر مورد توجه پژوهشگران واقع شده است. بر این اساس تاثیر تحولات منطقه بر آینده گفتمان انقلاب اسلامی ایران، موضوع مورد بحث مقاله حاضر است. پرسش اصلی مقاله این است که تحولات اخیر در جهان اسلام که با جنبش در این کشورها همراه بود، چه تاثیری بر آینده «گفتمان انقلاب اسلامی ایران» خواهد داشت. مقاله حاضر برای پاسخ به این پرسش در قالب پژوهشی جدید با استفاده از شیوه «سناریونویسی» به عنوان یکی از روش های نوین «آینده پژوهی»، به بررسی تاثیر تحولات منطقه بر آینده گفتمان انقلاب اسلامی ایران پرداخته است. نگارنده با طرح سه سناریو در حوزه مورد بحث که عبارت اند از: «تاثیر بازدارنده»، «تاثیر پیش برنده»، «تاثیر خنثی»، از رهگذر نقد و بررسی هر یک از سناریوها، در تلاش برای یافتن پاسخ برای سئوال اصلی پژوهش است. یافته های پژوهش پس از نقد و بررسی هر یک از سناریوهای محتمل، نشان می دهد که احتمال وقوع سناریوی «تاثیر پیش برنده» درباره آینده گفتمان انقلاب اسلامی ایران، بیش از دیگر سناریوها است.