ارزیابی روش شناختی

مدل حکمی- اجتهادی یکی از مدل های ممکن در مسیر تولید علوم انسانی اسلامی است، که مبتنی بر چارچوبی نظری و بر اساس روش شناسی اجتهادی، به تولید علم اسلامی اقدام می کند. در شرایطی کنونی که با سلطه علوم انسانی سکولار در فضای علمی کشور مواجهه ایم نیازمند تحقیقات گسترده در حوزه ساخت مدل روش شناسی کارآمد در تولید علوم انسانی اسلامی هستیم. این پژوهش با مفروض گرفتن ضرورت اعتقادی، اخلاقی و فرهنگی تولید علم اسلامی، کوشیده است به روش توصیفی تحلیلی به بررسی مدل حکمی- اجتهادی بپردازد. کاربردی نمودن فلسفه در قالب فلسفه های مضاف، استفاده از روش اجتهاد در ساخت مکتب و نظام، اسلامی سازی اضلاع سه گانه علوم انسانی و... از مهمترین وجوه امتیاز این دیدگاه به شمار می رود. ابهام در جمع میان پارادایم های روش شناختی، اشکال درمعیارهای طولی و سه گانه شناخت و ابهام در نحوه دستیابی به نظام و مکتب و... از مهم ترین وجوه محدویت این مدل است.

نظریه داده بنیاد یکی از روش های تحلیلی مطرح برای داده های کیفی است که در دهه های اخیر در مطالعات قرآنی و تفسیر موضوعی به کار گرفته می شود. فرآیند تولید تئوری در این روش از طریق گردآوری داده های مرتبط، کدگذاری، مقوله بندی و مفهوم پردازی است. در برخی آثار، کاربست این روش تحلیل در تفسیر موضوعات مختلف قرآنی ارائه شده است، اما این شیوه از نظر روش شناختی در تفسیر موضوعی مورد بررسی واقع نشده است، و اگر اثری هم ادعای اعتبارسنجی این فرایند را دارد تنها در ناحیه ای محدود و با جهت گیری خاص است. این مقاله در تلاش است مبانی این روش را شرح دهد، تفاوت به کارگیری آن در علوم قرآنی با مطالعات علوم انسانی معرفی کند و در نهایت اشکالاتی که درباره ظرفیت های این روش در تفسیر موضوعی مطرح شده است را پاسخ دهد. در نهایت مقاله نشان می دهد که نظریه داده بنیاد دارای الگوریتمی است که می تواند به نحو نظام مندی در کشف مراد الهی به کار گرفته شود.