سنجش زبان

مهارت صحبت کردن بخش بسیار مهمی از توانایی زبانی افراد را دربر می گیرد. بهره مندی از این مهارت در محیط دانشگاه نیز اهمیت بسزایی دارد؛ اما سنجش صحبت کردن کار چندان ساده ای نیست و با مشکلاتی مانند دشواری در نمره دهی روبه رو است. در این پژوهش تلاش شده است تا میزان اعتبارِ معیار نمره دهی مهارت صحبت کردن در آزمون جامع زبان فارسی مرکز بین المللی دانشگاه فردوسی مشهد مطالعه شود. به همین منظور، نتایج به دست آمده از یکی از آزمون های برگزار شده در این مرکز به وسیله مدل های آماری راش و تحلیل عاملی بررسی شد. نتایج نشان داد که پایایی آزمون گیرنده 97 درصد است. این عدد بیانگر درک نسبتاً یکسان آزمون گیرندگان از معیار نمره دهی است. همچنین، در این آزمون، آزمون گیرندگان توانسته اند به شکل مناسبی مقیاس نمره دهی را برای آزمون دهندگان با توانایی های مختلف به کار گیرند؛ زیرا آستانه های به دست آمده بر اساس مدل راش، سیر صعودی منظمی داشته اند. نقشه آزمون دهنده - پرسش نیز نشان می دهد که معیار نمره دهی توانایی تمییز زبان آموزان ضعیف، متوسط و قوی از یکدیگر را داشته است. با این حال، در بالای طیف توانمندی آزمون دهندگان، هشت آزمون دهنده قرار گرفته است که هیچ نمره ای متناسب با سطح توانمندی شان دیده نمی شود؛ یعنی معیار نمره دهی در تمییز آن ها کارآمد نبوده است. از سوی دیگر، بار عاملی به دست آمده برای سه سازه شیوه بیان، کیفیت زبان و بسط موضوع به ترتیب 76، 78 و 74 درصد بوده است. این امر نشان می دهد تقسیم توانایی صحبت کردن به سه عامل یاد شده متناسب و دقیق است و هر کدام از این سازه ها توانمندی متفاوتی را سنجش می کنند. از این میان کیفیت زبان بیشترین و سازه بسط موضوع، کم ترین میزان بار عاملی را داشته اند.

سنجش زبان، مانند دیگر شاخه های زبانشناسی کاربردی، همیشه متاثر از پارادایم های فلسفی زمانه است که عدم آگاهی به آنها ممکن است کیفیت پژوهش را تحت تاثیر قرار دهد. مقاله ی حاضر به بررسی مبانی فلسفی پژوهش در سنجش زبان انگلیسی در ایران می پردازد. بدین منظور همه ی مقالات قابل دسترس برخط که در نشریات علمی پژوهشی کشور در مورد سنجش زبان چاپ شده بودند مورد بررسی قرار گرفتند. برای تشخیص مبانی فلسفی مقالات، عنوان، چکیده، روش پژوهش و چارچوب نظری آنها مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. در گام بعدی، مقالات به چهار مقوله ی فلسفی اثبات گرایی، واقع گرایی، برساخت گرایی و ابزارانگار ی تقسیم شدند. نتایج نشان داد که حدودا دو سوم پژوهش ها در سنجش زبان در ایران دارای مبانی فلسفی اثبات گرایی و واقع گرایی می باشند. کمتر از یک سوم مقالات مبتنی بر مکتب برساخت گرا هستند و سهم پژوهش با مبانی ابزارانگاری تقریبا ناچیز است.

باتوجه به اهمیّت و نقش داده های کمی در سنجش زبان، چاپ کتابی که بتواند روش های تحلیل داده ها را معرفی کند حیاتی بنظر می رسد. کتاب دوجلدی تحلیل داده های کمی در سنجش زبان (تکنیک های بنیادین و روش های پیشرفته) به منظور پرکردن این خلاء توسط وحید آریادوست ((Vahid Aryadoust و میشل راکوئل (Michelle Raquel) گردآوری شده است و انتشارات راتلج (Routledge) آن را منتشر کرده است. جلد اول آن با عنوان تحلیل داده های کمی در سنجش زبان: تکنیک های بنیادین در سال 2019 چاپ شد، و جلد دوم آن تحت عنوان تحلیل داده های کمی در سنجش زبان: روش های پیشرفته در سال 2020 منتشر شد. در این نوشتار، نویسنده ضمن معرفی کتاب، آن را مورد نقد هم قرار می دهد. مطالعه حاضر از نظر هدف انتقادی، به لحاظ رویکرد کیفی، و از حیث تحلیل محتوایی است. کتاب امتیازات بسیار زیادی دارد از جمله کامل بودن فصل ها از نظر ساختاری و محتوایی، انسجام و پیوستگی مطالب، و تنوع روش های تحلیل داد ه های کمی، اگرچه کاستی هایی هم دارد که می توان به عدم شفافیت در انتخاب روش ها اشاره کرد. کتاب حاضر می تواند منشاء تولید پژوهش های سودمند در این حوزه باشد، به گسترش آن کمک شایانی بکند، و منجر به تولید علم در سنجش زبان بشود. لذا مطالعه آن به جامعه آزمون سازی و سنجش زبان موکدا توصیه می شود.