مغنی نامه

ادبیات فارسی گنجینه ارزشمندی از ساقی نامه ها و مغنّی نامه های شاعران ایران زمین است. ساقی نامه، گونه ای منظومه ادبی است که در آن شاعر خطاب به ساقی، از بی ثباتی دهر شکایت می کند و با طلب شراب از او می خواهد بر زخم های روزگار دون، مرهم فراموشی قرار دهد. مغنّی نامه گونه ادبی دیگری است که در آن شاعر، به مغنّی خطاب می کند و برای بهجت خاطر، از او طلب آهنگ و سرودی می کند. غالباً شاعران به جهت اهمّیّت و زیبایی دوچندان کار به این دو نوع ادبی همزمان با یکدیگر پرداخته اند و کمتر شاعری تنها به یکی از این ها توجّه مبذول داشته است. در این پژوهش ضمن سیر اجمالی در ساقی نامه سرایی و بیان ویژگی های آن، ساختار ساقی نامه و مغنی نامه حافظ را بررسی نموده و نشان داده ایم حافظ با استفاده از زمینه های سیاسی و اجتماعی، قالبی کاملاً غنایی را در خدمت موضوعی کاملاً سیاسی - اجتماعی به کار گرفته است و مطابق با یافته های این تحقیق، می توان گفت که در زبان حماسی شعر حافظ، بین روح حماسی حاکم بر شعر و زبانی که حافظ آن را به کار گرفته ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. بر این مبنا، زبان حافظ از ظرفیت های حماسی بهره گرفته تا سوژه های اجتماعی- سیاسی و حتی تغزلی مورد نظر خود را به شکلی زیبا و متفاوت بسراید

سیمای درخشان «شاه منصور» در سروده های حافظ   امیرافشین فرهادیان * علی محمدی * *   چکیده بهره گیری حافظ از ظرفیت شعر برای بیان عقیده و جهت گیری نسبت به هسته ی قدرت سیاسی و رخدادها و تحولات آن عرصه، اهمیت رویکرد تاریخی- سیاسی در به دست دادن درک جامع تر و دقیق تر از شعر او را برجسته می کند. ارتباط نزدیک حافظ با دربار به دلیل جایگاهش به عنوان شاعری بهره مند از قبول خاطر خاص و عام و نیز به اقتضای شغل دیوانی اش، موجب شده که او شناختی دقیق از شاهان و شاهزادگان و وزیران و دیگر رجال متنفذ عصر خویش داشته باشد. داوری حافظ نسبت به بسیاری از ایشان در سروده هایش بازتاب دارد. دراین میان تصویری که از شاه منصور مظفری در دیوان حافظ ترسیم شده است، جلوه گاه سیمای شاهی آرمانی و دلخواه است که در میان دیگر ممدوحان موردعلاقه ی شاعر، جایگاه ممتازی دارد. زمانی اهمیت این جایگاه بهتر درک می شود که توجه داشته باشیم حافظ این داوری را در سال های پایانی زندگی و از پس تجربه ی برآمدن و فرورفتن حاکمان و صاحب قدرتان پرشمار به دست می دهد. هدف این جستار بررسی سیمای شاه منصور مظفری در سروده های حافظ و انطباق آن با منابع تاریخی معتبر به روش تحلیل محتوا (رویکرد توصیفی- تحلیلی) است تا از رهگذار آن بتوان برای جایگاه سپند و ارجمند او نزد حافظ، توضیحی منطقی یافت. واژه های کلیدی : بازتاب رویداد تاریخی، حافظ، شاه منصور مظفری، مغنی نامه .      * دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ابوعلی سینا همدان afshin.farhadian@gmail.com ** استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ابوعلی سینا همدان khoshandam.ali2@gmail.com (نویسنده ی مسئول) تاریخ دریافت مقاله: 16/5/1400                   تاریخ پذیرش مقاله: 24/9/1400

ساقی نامه از انواع ادبی ای است که شعرای فارسی گوی بسیاری در گفتنِ این نوع طبع آزمایی کرده اند. نظامی و حافظ معروفترین گویندگان ساقی نامه هستند و ساقی نامه گویان دیگر، همه در سرودن این نوع شعر از آن دو الگو گرفته اند، چنان که عموماً آنان که ساقی نامه خود را ضمن منظومه هایشان گفته اند از نظامی و آنان که ساقی نامه مستقل یا با موضوعات اجتماعی و تفکر خیامیِ غالب سروده اند، از حافظ متأثر بوده اند. البته حافظ به قرائن بسیار، هم در ساخت و هم در مضمون و معانیِ ساقی نامه و مغنی نامه، بسیار به نظامی نظر داشته است. در این مقاله به مقایسه ساقی نامه و مغنی نامه حافظ با نظامی پرداخته شده است. از نتایج مهم این تحقیق آن است که اثرپذیری شاعر شیراز از ساقی نامه نظامی -برخلاف تصور- چنان که تعابیر تشبیهی، استعاری و مفاهیم پارادوکسی مربوط به می و ملزوماتش در کل غزلیات حافظ نشان می دهد، بیشتر در غزل او دیده می شود تا ساقی نامه اش؛ دیگر اینکه حافظ برخلاف کلی گویی برخی نویسندگان، از خواجو در ترکیبات و یادکرد گذشته و از عراقی در توجه به مفاهیم عرفانی و استقلال ساقی نامه اش متأثر بوده است و میان ساقی نامه حافظ و نظامی، با وجود مشابهات بسیار، تفاوت هایی نیز وجود دارد که این نوشتار به شیوه توصیفی-تحلیلی به این موارد نیز پرداخته است.