سیروس شمیسا

در مورد شعر و اندیشه مولانا جلال الدّین کتب متعددی نوشته شده و اهل ادب و محققان عرفان اسلامی از نظرگاه های مختلف آثارش را بررسیده اند. یکی از کتبی که در این زمینه تألیف شده، کتاب «مولانا و چند داستان مثنوی» است به خامه سیروس شمیسا. جستار حاضر به نقد و تحلیل کتاب «مولانا و چند داستان مثنوی» بر اساس سنت عرفانی مکتب مولانا می پردازد؛ نگارندگان در بخشهایی با عنوان، «مباحث مرتبط با شرح احوال و زندگی بزرگان طریقه مولویه»، «مباحث مرتبط با مضامین عرفانی»، «مباحث مرتبط با مضامین کلامی»، «مباحث مرتبط با تأویل و تمثیل و حکایتها» و «مباحث مرتبط با اندیشه مولانا و تفکر انسان معاصر» به تحلیل و واکاوی این کتاب می پردازند و فراخور موضوعات مختلف از نظریات دیگر مولوی پژوهان نیز در تبیین مسائل بهره می گیرند. این کتاب با دیدی بدیع نگارش شده و با بهره گیری از نظامهای کنونی علوم انسانی دریچه های بسیاری را در مسیر مولاناپژوهی گشوده است، لیکن با وجود مزایای فراوان این مجموعه، برخی از مسائلی که مؤلف کتاب ذکر کرده، با منابع اصلی حوزه مولوی پژوهی، سنت عرفانی مکتب مولویه و نظرات دیگر مولوی پژوهان معارض است.

تخیّل در کنار عناصری همچون زبان، عاطفه، اندیشه و موسیقی از عناصر مهم و سازنده شعر و کلام شاعرانه محسوب می شود. فن بیان نیز محملی است که از دیرباز این عنصر مهم شعری در آن مورد بررسی قرار گرفته است و در این باب از گذشته های دور تا به امروز کتب متعددی به نگارش درآمده است. تأمّل در کتاب بیان آقای دکتر سیروس شمیسا گویای آن است که این کتاب نسبت به دیگر کتبی که در سالهای اخیر در موضوع بیان به نگارش درآمده حائز امتیازات ویژه ای است. توجه ایشان به بلاغت قدیم و مطالعات بلاغی جدید با تأکید بر اشعار سنتی و معاصر فارسی باعث شده است که در این اثر خواننده در عین رهایی از دشواری های بلاغت قدیم با یافته های نوینی در موضوع بیان مواجه شود. نظر به اهمیت این کتاب و از این جهت که جزء کتب درسی دانشگاهی است نگارنده لازم دانست در باب برخی موضوعات و نکاتِ این کتاب مطالبی را بیان کند. مطالبی که به منظور ارج نهادن بر مساعی استاد و تقویت این کتاب صورت گرفته است.

در کتاب های آموزشی عروض مدارس و دانشگاه های کشور از سال های بعد از انقلاب اسلامی تاکنون، روش خاصی حاکم بوده که با روش سنتی عروض متفاوت است. تقی وحیدیان کامیار و سیروس شمیسا، دو تن از مؤلفان این کتاب های آموزشی هستند که کتاب هایشان در این سال ها بیشترین نقش را در آموزش عروض در مدارس و دانشگاه ها داشته است. هردوی این مؤلفان که روش آن ها بسیار به هم نزدیک است، مدعی هستند که روششان علمی و نسبت به روش سنتی بسیار ساده تر و کارآمدتر است؛ اما چون این روش به تنهایی قادر به تبیین همه ی مسائل عروض نیست، ایشان مدعی هستند که این روش را هرجا که لازم بوده است، با روش سنتی تلفیق کرده اند. در این گفتار ما کتاب های آن ها را با روش توصیفی- تحلیلی موردنقد و بررسی قرار داده و نشان داده ایم که هردوی این مؤلفان در تلفیق کردن روش علمی عروض با روش سنتی ناموفق بوده اند؛ بنابراین از تبیین و توضیح بسیاری از مسائل اساسی علم عروض عاجز مانده اند و با راه حل هایی که ارائه داده اند و روشی که  در پیش گرفته اند، نه تنها مباحث این دانش ادبی را برای دانشجویان و دانش آموزان آسان تر نکرده ؛ بلکه آن را پیچیده تر و دشوارتر کرده اند و عملاً عروض آموزان را به بیراهه کشانده و سرگردان کرده اند و مانع دستیابی ایشان به اصول و قواعد درست این دانش ادبی شده اند.