عاشورا پژوهی

بازنمایی واقعه عاشورا در تاریخ معاصر ایران (1305-1357) در شمار موضوعاتی است که با وجود اهمیتی که در شناساندن سیر تحول رویکردهای مطالعاتی عاشورایی دارد، کمتر به آن توجه شده است. مقاله حاضر می کوشد با بررسی جریان های دگراندیش و مبانی آنان به نقش آنان در بازنمایی واقعه عاشورا در این دوره بپردازد. نتایج این بررسی نشان می دهند که انگیزه خرافه ستیزی و پندارستیزی جریان های دگراندیش در تاریخ معاصر ایران که ریشه در دوران پیش از پهلوی دارد، زمینه ساز شکل جدیدی از مطالعات و تحلیل های مبتنی بر عقل مداری و علم گرایی شده است که تفسیرهایی سیاسی و اجتماعی از  عاشورا را به دنبال داشته است.

واقعه نگاری عاشورا یکی از موثرترین شیوه ها در جهت پاسداشت و حفظ ارزش های والای حادثه کربلا، همواره در طول تاریخ مورد توجه محققان بوده است. آثار عاشورایی از لحاظ متنی خالی از ضعف نیستند، از این رو بررسی صحت و سقم مضمون و محتوای این آثار ضروری است. یکی از دوره هایی که به دلیل رشد بی سابقه مقتل نگاری و همچنین فراوانی آسیب های متنی در آثار عاشورایی، مورد توجه قرار گرفته، عصر حاکمیت قاجاریان است. مسئله اصلی پژوهش حاضر این است که چگونه و با چه روش هایی می توان به آسیب های متنی موجود در مقاتل عصر قاجار پی برد؟ در این مقاله، معیارو ملاک های کارآمد و شفافی به منظور چگونگی تشخیص این آسیب ها در عصر مورد پژوهش، معرّفی و تبیین شده است. بر اساس بررسی های صورت گرفته، می توان گفت که معیارهایی مانند عقل سلیم، شأن و عنصر عزّت طلبی امام حسین(ع) و اهل بیت(ع)، جامعه شناسی شهرهای مرتبط با واقعه و باورهای فکری و مذهبی آن عصر از مهمترین ملاک های آسیب شناسی متنی اخبار عاشورا در مقاتل عصر قاجار به حساب می آیند.