نماز مسافر

حکم اولی افرادی مانند کرایه دهندگان چارپایان (مکاری)، شتربانان (جمال(، پیک های نامه بر (برید) و رانندگان، اتمام نماز و گرفتن روزه است؛ اما در روایت های معتبره برای این حکم، تقییدی مطرح شده است، به این صورت که اگر این افراد در سیر خود سرعت غیر متعارفی را در پیش بگیرند که در اصطلاح روایت ها به این حالت حرکتی «الجَدّ فی السیر» گفته می شود باید نماز خود را قصر بخوانند و افطار کنند. برخی از فقیهان نسبت به این روایت ها ادعای اعراض کرده و بر طبق آن فتوا نداده اند. این نوشتار در صدد بررسی سندی و دلالی روایات «الجدّ فی السیر» و ادعای اعراض اصحاب از آنهاست. نوشتار پیش رو با روش کتابخانه ای و اسنادی و اجتهادی با بررسی نظرهای گوناگون در این باره به این نتیجه می رسد که با توجه به صحت روایت های این مسأله و عدم اعراض اصحاب از فتوای بر طبق این روایت ها باید روایت های اولیه ای را که دلالت بر تمام بودن نماز افراد پیش گفته دارند به وسیله این روایت ها تقیید کرد؛ در نتیجه این افراد در صورتی که به طور معمول و با سرعت متعارف به سفر می روند، نمازشان تمام و روزه شان صحیح است؛ اما در صورتی که با سرعت غیر متعارف حرکت می کنند، نمازشان حتی در منزل هم شکسته است و روزه خود را نیز باید افطار کنند.

خروج از حد ترخص از شرایط وجوب قصر و افطار در نماز و روزه مسافر است. فقیهان در اعتبار حد ترخص برای وجوب قصر و افطار در وطن اتفاق دارند، اما در غیر وطن -مثل محل اقامت و محل تردد سی روزه- اختلاف دارند. سه دیدگاه در این زمینه وجود دارد: اعتبار به شکل مطلق، اعتبار در خصوص فرض خروج، و عدم اعتبار به صورت مطلق. در دفاع از دیدگاه اول، اطلاق ادله اعتبار حد ترخص، عمومیت ادله تنزیل، و الحاق عرفی محدوده حد ترخص به محل اقامت مطرح است. بحث حاضر با دفاع از اطلاق صحاح محمد بن مسلم و عبدالله بن سنان در اعتبار حد ترخص نسبت به محل اقامت، و انکار انصراف موضوع آنها به سفر ابتدایی، دیدگاه اول را اثبات می نماید.

تحقیق حاضر به بررسی و تحلیل تطبیقی قصر نماز مسافر در دیدگاه اخباری ها و قرآنی ها به روش توصیفی- تحلیلی و کتابخانه ای می پردازد و تفسیر دو گروه از آیه 101 سوره نساء را به پژوهش می گیرد تا اشتراکات و اختلافات آن ها را درک کند و به بحث بگذارد. درباره نماز مسافر فقط یک آیه (نساء: 101) نازل شده است؛ لذا میدان تفسیر تنگ و دشوار اما اختلافات بسیار است. اخباری ها آیه را به نماز مسافر و وجوب قصر تفسیر کرده اند، که نمازهای چهاررکعتی باید دورکعتی خوانده شوند. مبنای تفسیر آن ها نیز اخبار عترت( است. قرآنی های اهل سنت از آن جا که سنت را مرجع استنباط حکم شرعی نمی دانند، بعضاً آیه را طبق ظاهر و سیاق آن به نماز خوف تفسیر کرده اند و قصر را رخصت می دانند، نه وجوب. علاوه براین، قصر را قصر در ارکان و هیأت نماز تفسیر می کنند، نه قصر در رکعات. قرآنی های شیعه به رغم اختلاف مبنایی اما در برخی وجوه قصر نماز مسافر با اخباری ها اشتراک نظر دارند؛ یعنی با نظر به اخبار معصومین( درباره احکام نماز مسافر فتوا داده اند و بر همین اساس، با قرآنی های اهل سنت اختلاف نظر دارند و بعضاً به آن ها نزدیک اند.