نگارکندهای صخره ای

الیماییان (2-163ق.م-124م)، بومیان سرزمین کوهستانی شمال خاوری خوزستان بودند، که بارها در برابر سلوکیان و پارت ها ایستادگی کرده و مبادرت به تشکیل یک حکومت نیمه مستقل و خودمختار در منطقه نمودند. میانه ی زاگرس میانی و الیماییس الیماییان، سرزمینی است که در گستره ی زمان، با فراز و فرود فراوان، فرمان روایان گوناگونی را به خود دیده است، باورها و آیین الیماییان در پهنه ی روزگار در کنش با این فراز و فرود و فرمانروایان، در هم آمیخته و دگرگون شده است. پژوهش در پدیده هایی چون سکه، دستآفریدهای هنری، همچون تندیس آفرینی و پیکره گری نگارکندها و دیگر جلوه های هنری مارا با آیین باورهای فراگیر شده ی آنان در گستره ی تاریخ به فراوشی گراییده شان آشنا می کند، و کنکاش در نماد های آیینی برجای مانده از آنان در نگارکندها و دستاورد های هنری ما را با نمادهایی آشنا می کند که نشان از آمیزش باورهای الیمایی با باورهای هلنی دارد. یکی از این نمادها شاخ فراوانی، برکت، نعمت یا همان کورونوکوپیای بر گرفته از اسطوره های یونانی و هلنی است. این پژوهش به بررسی این نماد در یادمان های هنری الیماییان با روشی توصیفی تحلیلی می پردازد.

دو ویژگی بنیادین هنر یادمانی ساسانی، یعنی سنت واقع گرایی و سنت مقامی به بهترین شکل در نگارکندهای صخره ای این دوره نمود یافته اند؛ به گونه ای که در کنار هم یک نظام نشانه ای رمزآلود را پدید آورده اند. معناکاوی این نظام نشانه ای با توسل به «رویکرد نشانه شناختی: بافت گرایی و پیوستار متنی (تصویرشناسی مقایسه ای)» میسر خواهد شد. آنچه بن مایه این جستار شد، خطای دید ناشی از اجرای پرسپکتیو در نگارکند صخره ای بهرام دوم در نقش رستم فارس است. این مسأله که امر را در شخصیت شناسی برخی پیکره ها بر محققان مشتبه ساخته است، بسی پرسش برانگیز است. چرا هنرمند عصر ساسانی در مواقعی عامدانه به اجرای پرسپکتیوی بی ضرورت دست زده است؟ نتیجه مطالعات حاکی از آن است که ترفندهای هنری چون پرسپکتیو نیز نقش یک عنصر نشانه ای نمادین را در این آثار ایفا نموده اند؛ چنان که این ترفند در نگارکند بهرام دوم در نقش رستم فارس به دور از هر گونه ژرفانمایی، تنها با مفهومی سیاسی مبنی بر حق ولیعهدی همراه است. پرسپکتیو عینیت یافته در نگارکند صخره ای شاپور اول در نقش رجب فارس نیز در عین ژرفانمایی، نشانه ای مبنی بر اولویت در حق ولیعهدی است. پژوهش حاضر از نظر ماهیت و روش از نوع پژوهش های تاریخی است که با رویکرد نشانه شناختی به تحلیل مسأله پرداخته است.