آیه خمس

در این مقاله، نویسنده با استناد به شواهد تاریخی، به تبیین چرایی اثبات ناپذیری وجوب خمس درآمدها در زمان پیامبر اکرم(ص) پرداخته و ضمن پذیرش وجود ادله فقهی کافی، برای وجوب خمس درآمدها در زمان حاضر، ادله تاریخی وجوب خمس ارباح مکاسب در زمان پیامبر اکرم را نقد و رد می کند. دستاورد این تحقیق در راستای حکم وجوب خمس ارباح مکاسب، در خدمت فقه به کارگرفته می شود، هرچند که روش آن با توجه به ماهیت ادله مورد استناد فقها برای اثبات وجوب خمس ارباح در زمان رسول الله(ص) تحلیلی تاریخی است. مهم ترین دلایل تاریخی این مقاله برای ناممکن بودن اثبات خمس درآمدها در زمان پیامبر اکرم(ص) عبارت است از فقدان دلیل برای اثبات خمس درآمدها در زمان ایشان، فقر و تنگدستی عمومی مسلمانان در دوره پیامبر، کم عمقی ایمان تازه مسلمانان و تناقض وجوب خمس درآمدها بدون استثنا کردن هزینه های سالانه با فلسفه خمس در آن زمان.

از مقوله های مهم و کاربردی که از دیر باز فقها را به کاوش واداشته، خمس است. عمده ترین مناقشه حل نشده در فقه فریقین، برداشت از جمله «غنمتم» است. دانش فقه و تفسیر قرآن با هدف معنا شناسی واژگان قرآن ارتباط وثیقی با معنا شناسی برقرار کرده؛ زیرا فهم دقیق معانی واژگان قرآنی تأثیر مستقیمی در فهم احکام دارد. مساله این تحقیق، معنا شناسی غنیمت در آیه خمس از دیدگاه مذاهب اسلامی است.در این مقاله با مراجعه به روایات و کلام فریقین مراد از واژه غنیمت در آیه مورد بررسی قرار گرفته است. با نقد ادله اهل سنت در انحصار خمس به غنیمت جنگی دریافتیم غنیمت در این آیه در معنای عام، یعنی هر گونه سود بکار رفته است. در منابع اهل سنت افزون بر غنائم جنگی، رکاز، مال پنهان کرده در زمین و گنج نیز به عنوان مصادیق غنیمت معرفی شده اند، بنابراین انحصار مفهوم «غنیمت» در غنائم جنگی از میان می رود. روش تحقیق در این مقاله توصیفی تحلیلی و با گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای از منابع فقهی و روایی می باشد.

در آیه ۴1 سوره انفال، موارد مصرف خمس آمده است که سه سهم ازآنِ خدا، رسول و ذی القربی و سه سهم نیز ازآن فقیران، یتیمان و درراه ماندگان بیان شده است. بررسی تفاسیر متأخر شیعه در بیان منظور از فقیران، یتیمان و درراه ماندگان حکایت از اختلاف نظر بین مفسران دارد، به گونه ای که برخی اختصاص نیمی از خمس به نیازمندان بنی هاشم را برداشتی نادرست از آیه تلقی نموده که افزون بر ایجاد ذهنیت تبعیض نسبت به سایر نیازمندان، با سایر آیات قرآن و برخی از روایات در تضاد است. با توجه به اینکه این اختلاف نظر تفسیری می تواند تأثیر بسزایی در احکام مرتبط با خمس بگذارد، این پژوهش برآن است تا با تطبیق نظرات دو مفسر متأخر، طباطبایی و صادقی تهرانی، استدلال آنان را ارزیابی کند. یافته های پژوهش حاکی از آن است که استدلال های طباطبایی در استناد به آیه ۵ احزاب در اثبات نسب سادات، و روایات «اوساخ» در اثبات اختصاص خمس به سادات برای حفظ کرامت ایشان فاقد استواری لازم بوده و استدلال های صادقی تهرانی در اثبات عدم اختصاص فقیران، یتیمان و در راه ماندگان به سادات از استحکام بیشتری برخوردار است.