قهرمان - پهلوان

قهرمان گرایی یکی از موضوعات اساسی در داستان های عامه منثور فارسی است. قهرمان پهلوان در این داستان ها از نظر کنش، الگو و عملکرد، ویژگی هایی دارد که عموماً متعلق به باورهای اسطوره ای و سنت های قهرمانی پیش و پس از اسلام در ایران است. عوامل تاریخی و اجتماعی زیادی را می توان در نگاه داشت و انتقال این سنت ها و باور ها مؤثر دانست که وجود شاهنامه فردوسی یکی از مهم ترین آنهاست. به گونه ای که در اغلب موارد می توان کنش ها و ویژگی های پهلوان در شاهنامه را پروتوتایپ یا نمونه نخستین قهرمان پهلوان ادب عامه دانست. در این پژوهش، با بررسی چهار اثر منثور قهرمانی از ادب عامه فارسی ( سمک عیار ، حسین کرد ، قصه حمزه ، امیرارسلان ) که هر یک متعلق به دوره ای خاص هستند و زمینه غالب در هر کدام قهرمانی است، به شناسایی برخی از ویژگی های جسمانی، اخلاقی و کنش های رزمی، سیاسی و اجتماعی قهرمان پهلوان و مقایسه آن با شاهنامه پرداخته ایم. نتایج به دست آمده از این تحقیق به این قرار است: با وجود شکل گیری آثار مزبور در سده های تاریخی، قهرمان پهلوان بسیاری از ویژگی های اسطوره ای و حماسی پهلوان شاهنامه را در خود حفظ کرده است. برخی از این کنش ها و ویژگی ها کاملاً با نمونه های اسطوره ای و حماسی شاهنامه مطابقت دارد و راویان و نویسندگان سعی در هم سان سازی قهرمان پهلوان ادب عامه با شاهنامه داشته اند. در مواردی نیز با وجود شباهت، تفاوت هایی میان این کنش ها و ویژگی ها دیده می شود. تفاوت ها اغلب در اخلاق و برخی از کنش های سیاسی و اجتماعی قهرمان پهلوان بوده است که حاصل موقعیت فکری و فرهنگی دوران پدیدآمدن آثار ادب عامه و تغییر و تحولات نظام عیاری است. بیشترین شباهت ها نیز در ویژگی های ظاهری، قدرت جنگاوری، نوع تولد، تربیت، مراحل رشد و سال های آرمانی قهرمان پهلوان دیده می شود.