عمادالدین طبری

بازتاب مقتل الحسین(ع) در کامل بهایی با وجود مشابهت هایی که با دیگر گزارش های عاشورایی دارد، دارای تفاوت هایی با دیگر مقتل ها است که واکاوی و بازخوانی آن را ضروری می سازد. از آنجا که کامل بهایى جنبه ای ردّیه نویسى دارد، مؤلف مطالب زیادى از خود بیان کرده و مطالب منقول از دیگران را هم چندان مستند نکرده است. برخی روایات این کتاب نیز بن مایه ای قابل توجه را در شخصیت سازی یا داستان پردازی ایفا کرده است که در عصر حاضر همواره جزء روایات مشهور و قابل اتکا به شمار می رود. اخبار منفرد این کتاب درباره عاشورا، در برخی موارد با وقایع حتمی و گزارش های تاریخی ناسازگار است و در مواردی دیگر، گزارش هایی خدشه پذیر درباره شأن امام معصوم(ع)و خاندان ایشان در آن وجود دارد که اساسی برای سخن علمای شیعی و یا سنّی در قرن های بعد شده است. در این مقاله تلاش می شود با روش کتا ب خانه ای و رویکردی تحلیلی انتقادی، پس از ارزیابی شخصیت نویسنده و توضیحاتی درباره کتاب وی، گزارش هایی که نخستین بار در این کتاب آمده است، واکاوی شوند.

عید غدیر خم به عنوان روز آغازین بیعت مسلمانان با امیرمومنان از اعیاد برتر مسلمانان و به طو رخاص شیعیان است. روایات ناقل این واقعه متعدد و در دسته بندیها و گونه های مختلف قابل رهگیری هستند.نویسندگان متون اسلامی اعم از محدثان و مورخان با توجه به میزان علاقهی خود به نقل واقعه ی غدیر تعدادی از این روایات را در کتابهای خود نقل کرده اند که عمادالدین محمد بن ابوالقاسم طبری(قرن ششم) از آن جمله است که کتاب بشاره المصطفی را برای نشان دادن فضیلت شیعه و شیعیان و اعتقادات ایشان نگاشته است. پرسش اساسی این است که محدثان و به طور خاص عمادالدین طبری، چه نگاهی به رویداد غدیر داشته و چه روایاتی را در تبیین و ترویج فرهنگ غدیر در آثار خود منعکس ساخته اند. گونه شناسی روایات غدیر در کتاب بشاره المصطفی، کمک شایانی را به شناخت غدیر و انواع مسایل مرتبط با آن خواهد کرد. در این نوشته که به شیوهی توصیفی – تحلیلی سامان یافته است، گونه های روایاتی که دربارهی فضیلت و اعمال غدیر، حاضران در غدیر ، احتجاج امام به غدیر و ..... ، نشان داده خواهد شد. کشف روایات غدیریه به عنوان یکی از عناصر محوری کتاب، آماده سازی متون روایی مورد نیاز برای اقناع مخالف و استحکام عقیده موافق از دستاوردهای این نوشتار است.

رویدادها و سیاست های برجسته و خاصی همچون امور فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مختلف، در عصر خلیفه دوم (13-23 هجری) صورت پذیرفت که در منابع تاریخی اهل سنت انعکاس گسترده ای داشته و گزارش های این دسته از منابع، دارای وحدت رویه نسبی هستند؛ ولی در منابع تاریخی شیعی وحدت رویه فوق محل تأمل است. سؤالی که در این زمینه وجود دارد این است که دیدگاه مورخان شیعی درباره رویداد های عصر خلیفه دوم چیست؟ یافته های این پژوهش که مبتنی بر روش توصیفی و تحلیلی است، نشان می دهد که ثبت، گزارش و تحلیل وقایع عصر خلیفه دوم توسط مورخان شیعی با دو گرایش متفاوت، سبب وقوع دو گونه تعاملی و انتقادی گشته است. برای نمونه می توان گفت که در آثار مورخ شیعی همچون عمادالدین طبری با گرایش کلامی، دیدگاه انتقادی نسبت به گزارش رویدادهای عصر خلیفه دوم، همراه با نقد عملکرد خلیفه وجود دارد و بیشتر در مقام احتجاج با اهل سنت است؛ در حالی که در آثار مورخ شیعی دیگر همچون یعقوبی با گرایش غیرکلامی، چنین نقدی یافت نشده و همسویی و تعامل بیشتری با مورخان اهل سنت در نقل اخبار خلیفه دوم و امور دیگر دارند.