چارچوب ارجاع ذاتی

چارچوب های ارجاع مکانی دستگاه هایی مختصاتی هستند که موقعیت یک شیء را در ظرف مکان، معین می کنند. مقاله حاضر در چارچوب زبان شناسی شناختی با اتکا به رویکرد لوینسون (2003) به بررسی چارچوب های ارجاع مکانی در زبان فارسی می پردازد. جهت اخذ داده های زبان از مجموعه دوم عکس های بازی «مرد و درخت»، طراحی شده توسط مؤسسه مکس پلانک، استفاده شده است. تحلیل داده های اخذشده نشان می دهد گویشوران زبان فارسی در چینش مرد و درخت، عموماً ابتدا موردِ قرارگرفته در سمت راست تصویر را توصیف می کنند که این مسئله می تواند ناشی از جهت نوشتن خط فارسی باشد. همچنین بین مرد و درخت تمایل دارند ابتدا درخت را توصیف کنند. به علاوه، برای توصیف رابطه مکانی مرد و درخت از چارچوب ارجاع نسبی استفاده می کنند که در آن مرد پیکر و درخت زمینه است؛ درحالی که برای توصیف جهت ایستادن مرد از چارچوب ارجاع ذاتی استفاده می کنند که در آن مرد زمینه است و در عمده موارد درخت پیکر بوده است.

مقاله ی حاضر چارچوب های ارجاع نسبی و ذاتی سطح افقی را در زبان فارسی بررسی می کند. داده های واقعی زبانی از پنج جفت گویشور با استفاده از 48 عکس بازی استاندارد «توپ و صندلی» (بوهنمایر، 2008) اخذ شده اند. تحلیل داده ها نشان داد در سطح افقی کاربرد چارچوب ارجاع نسبی به وضوح غالب است، اما کاربرد چارچوب ذاتی هم نادر نیست. چارچوب ارجاع ذاتی درخصوص صندلی بسیار بیشتر از توپ به کار رفته است و به علاوه درخصوص صندلی عمده ی موارد کاربرد آن مستقیم بوده، درحالی که درخصوص توپ به ندرت کاربرد مستقیم وجود داشته و از اینجا لزوم تفکیک اطلاعات مربوط به موقعیت قرار گرفتن یک شی ء از اطلاعات مربوط به جهت قرار گرفتن آن مشخص شده است. رابط های به کاررفته هم در چارچوب نسبی و هم در چارچوب ذاتی درخصوص توپ متنوع تر از صندلی بوده اند. نگاشت مختصه ها در چارچوب ارجاع نسبی نیز در زبان فارسی از نوع بازتابی است که در آن محور جلو-پشت وارونه می شود، اما محور چپ-راست بدون تغییر باقی می ماند.