تبوک

شناخت مردم هر عصر و گرایش های فکری و سیاسی آنان از ضرورت های شناخت ماهیت حوادث و تحلیل صحیح رویدادهاست. در این میان، قرآن نیز مردم زمانة نزول را به دفعات طبقه بندی کرده است. دستیابی به این طبقه بندی و معیار های آن از غزوة بدر تا غزوة تبوک هدف این پژوهش است. مسئلة اصلی این است که از منظر قرآن، مردم در عصر نبوی در بازة زمانی مذکور، در چه گروه هایی جای گرفته اند؟ به نظر می رسد با گسترش اسلام از بدر تا تبوک، گونه های مردم در سه گروه کلی مسلمان، کافر و منافق طبقه بندی شده اند و آنچه تغییر کرده زیرمجموعه های این گروه هاست. در این پژوهش به تناسب، از روش «تاریخی تحلیلی و تفسیری» استفاده شده است.

سنّت آزمایش ملّت ها توسط خداوند، در طول تاریخ بشریّت، وجود داشته است. شاید علت این امتحان و ابتلاء تمییز سره از ناسره و منافق از غیر منافق، بوده است. و این واقعیت را در آیاتی از قرآن شاهد هستیم. در این میان در جوامع دینی، غیر معتقدینی وجود دارند که به دروغ خود را معتقد جلوه می دهند که در بسیاری از مواقع جوامع دینی را به سوی رکود و در نهایت، شکست می کشانند. لزوم مبارزه با این دورویان در آیات و روایات، از موضوعاتی است که تردیدی در آن راه ندارد. قرآن سه دسته منافق را معرفی می کند؛ گروهی که باید با آنها مبارزه شود و جامعه اسلامی را از وجود آنها تهی کرد. دسته دوم کسانی هستند که به جامعه اسلامی پناهنده شده اند و البته هیچ اقدامی علیه جامعه اسلامی نمی کنند یا منافقانی که هم پیمان با جامعه اسلامی هستند. اما در بعضی از آیات به پیامبرصلی الله علیه و آله و مؤمنین دستور جهاد و شدت عمل در جهاد با منافقین می دهد. جنگ تبوک یکی از موقعیت هایی است که خداوند دستور مقابله با منافقین را داده است. در این مقاله درصدد بررسی شیوه رفتاری رسول اللهصلی الله علیه و آله و مؤمنین در مواجهه با منافقین، هستیم.

عمده ترین مسائل فراروی کشورهای درحال توسعه، تمرکز زدایی، دستیابی یه توسعه پایدار و عدالت جغرافیایی است. در این راستا با توجه به اهمیت و نقش تقسیمات کشوری در برنامه ریزی های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و هم چنین اداره بهتر و بهره برداری بیش تر از منابع، چنانچه این مقوله به شکل اصولی انجام گرفته باشد، ساماندهی فضای سرزمینی مطلوب تر خواهد بود و دولت ها نیز در اعمال حاکمیت سرزمینی از حیث ایجاد امنیت اجتماعی و ملی، اداره مطلوب جامعه و خدمات رسانی، موفق تر عمل می کنند. بررسی-های مختلف نشانگر آن است که اگر چه استان شدن قم باعث توسعه آن گردید، با این حال فرایند مذکور می بایست با نگاهی جامع دیده شود، چرا که در حال حاضر از نظر سیاسی، امنیتی، اجتماعی، جمعیتی، زیست محیطی، خدماتی و پدافند غیر عامل، با در نظر داشتن شرایط جغرافیایی، مذهبی و فرهنگی قم، فضای این استان دارای یک سری مسائل پیچیده ای می باشد که در همین راستا، تحلیل ساختار فضایی استان قم و بازآرایی آن، با توجه به ظرفیت های موجود و بالقوه، ضروری می باشد. در پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و مطالعه اسنادی، ابتدا محیط مذهبی- فرهنگی، اقتصادی- اجتماعی، اکولوژیکی و نیز نظام سکونتگاهی فعلی استان قم مورد مطالعه قرار گرفته و با استفاده از مدل های برنامه ریزی فضایی و آمایش سرزمین، ساختار جدید تقسیمات کشوری در راستای عدالت جغرافیایی، تمرکز زدایی، حکمرانی متعالی و تقسیم مناسب سرزمین به واحد های کوچک تر، سه شهرستان جدید در ساختار جدید تقسیماتی این استان تعریف شده است.

روایتی از ابن اسحاق در کتاب السیره النبویه ابن هشام نقل شده که پس از جنگ حنین، رسول خدا (ص) به «مؤلفه قلوبهم» که اشراف مردم بودند، از غنایم قبایل هوازن چیزهایی بخشید تا سبب الفت و دلجویی آنان شود. عبارت «مؤلفه قلوبهم» برگرفته از آیه 60 سوره توبه است که ابن هشام زمان نزول آن را ذیل حوادث جنگ تبوک در سال نهم هجرت و در میان آیاتی که درباره منافقین نازل شده، نقل کرده و در توضیح آن نوشته «این آیات بیان می کند که مستحقان و گروه های شایسته دریافت صدقات چه کسانی هستند». این نوشتار با تکیه بر منابع سیره نگاری و آثار مورخان و بهره گیری از تفاسیر، به روش تاریخی تطبیقی و به صورت کیفی درصدد بررسی این مسئله است که روایت مؤلفه قلوبهم، تا چه اندازه با مبانی تاریخ نگاری مانند اصالت سند، انطباق با دیگر گزارش های تاریخی قابل پذیرش است و با چه هدفی در اخبار سیره نبوی شهرت یافته است. یافته های پژوهش نشان می دهد، روایت «مؤلفه قلوبهم» با آیه مورد استناد گزارش «انّما الصّدقات...»، سازگاری زمانی و محتوایی ندارد و با رویکرد تاریخ نگاری سفارشی، در اخبار سیره جای گرفته است.