کتاب های خطی

مصحف ارزنده، یکی از قرآن های ترجمه شده و مشتمل بر نیمی از قرآن است که به تازگی با شماره ۳۹۷۹۵ به مجموعه نسخه های خطی در کتابخانه ملی افزوده شده است. در این نوشتار، اثر نامبرده ازنظر ویژگی های نسخه شناختی و رسم الخطی و زبانی بررسی و تحلیل می شود. با توجه به اهمیت هنری اثر، از این نسخه می توان در شمارِ آثار ارزشمند و ممتاز یاد کرد؛ ازجمله ویژگی های این نسخه خطِ نَسخِ زیبای کاتب، کاربردهای زبانیِ کهن و شیوه رسم الخط فارسی قدیم در متن ترجمه و به طور خاص حرکت گذاری گسترده در آن است. تاریخ قطعی و محل کتابت، نام و نشان دقیق مترجِم، کاتب و سفارش دهنده نسخه معلوم نیست. تحلیل ویژگی های رسم الخطی و زبانی این متن در مقایسه با برخی از آثار دوره نخست زبان فارسی به ویژه ترجمه و تفسیرهای قرآن پیش از سده هفتم ضمنِ بهره مندی از دستاوردهای پیشینِ پژوهشگران و متن شناسان این دوره بیان کننده شباهت آن به آثار نامبرده است؛ با این حال، ویژگی های نسخه شناختی اثر به ویژه پختگی خط و برخی آراستگی های آن همراه با شماری از کاربردهای زبانی و ضبط های متأخر بدون در نظر داشتن تفاوت های حوزه جغرافیایی و نیز سلیقه و ویژگی های فردیِ مترجم و یا کاتب این ترجمه را تاحدی از آثار مشابه خود در سده های پنجم و ششم دور کرده است و قضاوت درباره تاریخ آن را به قرن هفتم می رساند. این بررسی ها احتمال کتابت نسخه را در سال ۶۵۴ تقویت می کند که البته به سختی می توان این رقم را از کتیبه ترقیمه حدس زد. تعلق این اثر به گونه های زبانیِ هروی و سیستانی و مرکزی ناممکن نیست و احتمال نسبت دادن خاستگاه شکل گیری آن به خراسان و یکی از حوزه های شمال یا شمال شرق بیشتر است.

هدف: هدف از پژوهش حاضر بررسی وضعیت نسخه های خطی و چاپ سنگی در مراکز فرهنگی وابسته به نهاد کتابخانه های عمومی کشور و ارائه راهکارهای مطلوب برای بهبود وضعیت موجود بود. جامعه ی پژوهش، 27 کتابخانه دارای نسخه های خطی و 25 کتابخانه دارای مجموعه چاپ سنگی بود. روش شناسی: روش تحقیق، توصیفی پیمایشی و ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته می باشد. برای اعتبارسنجی پرسشنامه از روایی محتوایی و به منظور سنجش پایایی آن از روش آزمون مجدد یا بازآزمایی استفاده شد، که ضریب روایی دو آزمون 96/0 محاسبه گردید. از نرم افزار اکسل جهت تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شد. یافته ها: یافته ها نشان داد که 5883 جلد نسخه خطی و 17029 جلد چاپ سنگیدر این کتابخانه ها موجود است. 51 کتابدار در مقاطع مختلف در بخش نسخه های خطی و چاپ سنگی در حاشیه دیگر وظایف در بخش های مختلف کتابخانه های عمومی کشور فعالیت می کنند. 7 درصد کتابخانه ها از دوره های ضمن خدمت بهره جویی داشته اند. 19 درصد کتابخانه ها دما و نور؛ 11 درصد کتابخانه ها رطوبت؛ و 11 درصد کتابخانه ها سیستم های کنترلی دما و رطوبت را بازرسی می کنند. 74/68 درصد نسخه های خطی و 31/52 درصد چاپ سنگی فهرست نویسی شده است. 7 درصد کتابخانه ها در حال دیجیتال سازی محتوا می باشند. 80 درصد کتابخانه ها به صورت دستی و در محل کتابخانه اطلاع رسانی می کنند. 88 درصد کتابخانه ها برای افراد و با شرایط خاص دسترس پذیر بوده و شیوه بازیابی در 76 درصد کتابخانه ها فهرست دستی می باشد. نتیجه گیری: بر اساس نتایج پژوهش، وضعیت حفاظت، مدیریت، و اشاعه نسخه های خطی و چاپ سنگی در کتابخانه های عمومی کشور در شرایط مناسبی نبوده و نیازمند اهتمام بیشتر مسئولین است. انجام مرمت، دیجیتال سازی محتوا، فهرست نویسی و تهیه بانک های اطلاعاتی، ایجاد دوره های ضمن خدمت، و بهره گیری از کارکنان متخصص از اهمّ راهکارهای اشاره شده بود.