تمایزات منطقه ای

اگرچه تولیدات هر منطقه به تنهایی می تواند، به عنوان معیاری برای سطح رفاه آن منطقه قلمداد شود، اما در ادبیّات جدید در این زمینه، نه تنها تولید، بلکه سطح تکنولوژی به کار گرفته شده ی تولید در هر منطقه نیز، از اهمّیّتی اساسی برای رتبه بندی مناطق از دیدگاه سطح توسعه یافتگی و به ویژه توسعه ی پایدار قلمداد می شود. این در حالی است که توزیع فضایی نامتعادل منابع و عوامل تولید، پتانسیل های متفاوتی را برای مناطق مختلف به همراه داشته و از این رو، می توان سطوح تکنولوژی متفاوت در تولیدات مناطق را انتظار داشت. با این همه، اگرچه بررسی تمایزات منطقه ای بر اساس متغیّرهای گوناگون یکی از موارد با اهمّیّت در اقتصاد و به ویژه در حوزه جغرافیای اقتصادی و اقتصاد منطقه ای قلمداد می شود، اما بررسی تمایزات تولیدات مناطق برحسب سطوح تکنولوژی، موضوعی است که با همه ی اهمّیّت، کمتر مورد توجّه قرار گرفته و از این رو، این مطالعه با هدف بررسی تمایزات منطقه ای در سطوح تکنولوژی بخش صنعت استان های کشور طراحی شده است. سطح تکنولوژی با توجّه به سه معیار اساسی تولیدات صورت گرفته، ارزش افزوده ی ایجادشده و اشتغال صنعتی موجود و در بازه های زمانی سال های 1374، 1379 و 1384 (سال های نخست برنامه های دوم، سوم و چهارم توسعه) انجام گرفته است. برای تعیین سطح تکنولوژی نیز از شاخص کیفیّت نیروی انسانی، تبلوریافته در سطح مهارت کارکنان استفاده شده است. نتایج این مطالعه نشان دهنده ی آن است که سطح تکنولوژی در صنایع تولیدی ایران، به شدّت تحت تأثیر مکان استقرار بنگاه های صنعتی و درنتیجه تمایزات موجود استان ها قرار داشته و تغییر معیار تعیین سطح تکنولوژی نیز این نتیجه را تغییر نداده است.

هدف پژوهش حاضر، محاسبه و مقایسه بهره وری نیروی کار و سرمایه صنایع تولیدی استان های ایران طی سال های 1392-1382 می باشد. در این راستا و با بهره گیری از داده های مرکز آمار و بانک مرکزی، ابتدا نرخ استهلاک سرمایه های ثابت محاسبه شده و با استفاده از روش موجودی دائمی، موجودی سرمایه برآورد گردیده است. با استفاده از شکل خطی تابع تولید کاب-داگلاس و بهره گیری از روش اقتصادسنجی داده های تلفیقی، تابع تولید صنایع تولیدی استان ها برآورد گردیده و سپس، بهره وری تعمیم یافته نیروی کار و سرمایه صنایع تولیدی استان ها محاسبه و مقایسه شده است. نتایج این پژوهش دلالت بر آن دارد که هرچند در سال های ابتدایی، تمایزات منطقه ای در بهره وری نیروی کار و سرمایه قابل توجه نبوده، اما با گذشت زمان، بر دامنه تغییرات آن افزوده شده و استان ها به سمت ناهمگنی بیشتر حرکت نموده اند. این در حالی است که سطح پایین بهره وری نیروی کار و سرمایه از ویژگی مشترک تمامی استان ها می باشد. ب نابراین، توصیه سیاستی پژوهش حاضر، برنامه ریزی در جهت افزایش بهره وری نیروی کار و سرمایه صنایع تولیدی استان ها و توزیع منابع با توجه به امکانات و محدودیت های هر استان به منظور کاهش نابرابری ها و دست یابی به تعادل های منطقه ای بوده و این موضوع، با توجه به آغاز برنامه ششم توسعه، دارای اهمیتی دوچندان است.

شهرک های صنعتی به سبب تدارک زیربناهای پایه ای به عنوان یکی از روش های مهم رشد و توسعه موفق صنایع کارخانه ای به ویژه برای صاحبان بنگاه های کوچک، متوسط و نوآورانه شناخته می شوند. در این چارچوب، در میان عوامل مؤثر بر عملکرد بنگاه، مکان به عنوان یکی از مؤثرترین این عوامل محسوب می شود. بر این اساس، می توان مکان استقرار شهرک های صنعتی را به عنوان عاملی بر عملکرد بنگاهای اقتصادی محسوب نمود. از این رو این مقاله می کوشد تا تمایزات بین منطقه ای بر عوامل موفقیت بنگاه های اقتصادی را در دو شهرک صنعتی عباس آباد و شمس آباد (استان تهران) مورد بررسی قرار دهد. داده های مورد نیاز با استفاده از روش نمونه در دسترس و با استفاده از تکنیک پرسشنامه جمع آوری و عوامل مؤثر بر موفقیت به دو گروه عوامل درون بنگاهی و درون منطقه ای تقسیم شده است. نتایج این مطالعه نشان داده است هفت عامل اساسی به صورت مشترک بر موفقیت بنگاه های صنعتی هر دو منطقه تأثیر گذار بوده و این در حالی است که دو عامل عدم دسترسی به بازار فروش و عدم دسترسی تسهیلات مشمول استقرار در استان اگر چه در منطقه شمس آباد به صورت معناداری تأثیر گذاشته اما تأثیر این عوامل به صورت معنا داری برموفقیت بنگاه های صنعتی مستقر در عباس آباد نشان نداده است از نظر سیاست گذاری این یافته بدان معناست که اگرچه عمده عوامل مؤثر بر موفقیت را عوامل مشترک تشکیل داده اند اما تأثیر منطقه بر دسترسی به تسهیلات و بازار به عنوان دو عامل متمایز بر موفقیت در دو منطقه نشان دهنده لزوم توجه سیاست گذاران به این دو مقوله مهم است.

اگرچه ورود بنگاه های جدید تحت تأثیر تمایزات منطقه ای می باشد، اما تأثیر ابعاد مکانی بر ورود، موضوعی است که کم تر در ادبیات اقتصاد ایران موردتوجه بوده و ازاین رو این مطالعه می کوشد تا خالص ورود بنگاه های جدید صنایع تولیدی ایران را با استفاده از ده ویژگی محیطی در مناطق کشور طی سال های 1384 تا 1392 مورد بررسی قرار دهد. در این مطالعه برای برآورد تأثیرات احتمالی متغیرهای محیطی بر خالص ورود بنگاه های صنایع تولیدی، از روش اقتصادسنجی پانل دیتا استفاده شده است. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از رابطه مثبت و معنی دار خالص ورود بنگاه های جدید با متغیرهای رشد اشتغال، رشد سپرده های بانکی، رشد جمعیت و امنیت موجود در مناطق می باشد. بر این اساس و از نظر سیاست گذاری منطقه ای، نتایج این پژوهش نشان می دهد که خالص ورود بنگاه های جدید در مناطق را می توان بر اساس متغیرهای تأثیرگذار محیطی بر آن و نیز شدت تأثیر هرکدام مورد ارزیابی قرار داد و آن را پیش بینی نمود. ازاین رو، خالص ورود بنگاه های جدید در مناطق امری تصادفی نبوده و متغیرهای محیطی به صورت معنی دار بر آن تأثیرگذار است. طبقه بندی : R30‚ R12‚ L10‚ L1

در ادبیات اقتصاد شهری –که در ایران نیز سابقه چندانی ندارد- نشان داده شده که عملکرد شهرها به ساختار آن ها بستگی داشته و به عبارتی بین عملکرد شهر و ساختار آن رابطه معنی داری برقرار است. بر این اساس و با وجود چنین رابطه ای می توان عملکرد آینده شهرها را بر اساس تغییرات ساختاری آن ها پیش بینی نمود. ازاین رو، این پژوهش با هدف بررسی روند تغییرات ساختاری شهرهای ایران و نیز تمایزات منطقه ای نظام شهری و بر اساس جایگاه نخست شهری طراحی شده است. برای دستیابی به این هدف، از شاخص های نخست شهری، دو شهر، چهار شهر گینزبرگ، چهار شهر مهتا، موماو و الوصابی، تمرکز هرفیندال، عدم تمرکز هندرسون، آنتروپی و تسلط شهری موسوی استفاده شده و داد ه های این مطالعه از سرشماری سال های 1355 تا 1395 استخراج شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که پدیده نخست شهری در نظام شهری ایران در همه این دوران وجود داشته و شاخص های نخست شهری در این سال ها، حرکت به سمت تعادل بیش تر در نظام شهری کشور را نشان می دهد. بااین وجود، میزان نخست شهری طی سال های موردبررسی کاهش داشته و روند کاهش در شاخص های موردبررسی، همسو با یکدیگر است. بااین وجود و با توجه به شواهد موجود، نتایج به دست آمده نشان دهنده ایجاد نخست شهرها در نظام شهری ایران به جای یک نخست شهر است. همچنین بر اساس نتایج این مطالعه، اکثریت شاخص های موردبررسی تا سال 1385 نشان می دهد بالاترین و پایین ترین میزان نخست شهری به ترتیب در استان های تهران و مازندران بوده و از این سال به بعد، استان قم به عنوان استان با بالاترین نخست شهری در نظام شهری ایران پدید آمده است. بر این اساس، می توان انتظار داشت که تغییر در ساختار نظام شهری ایران زمینه را برای تغییرات عملکردی آینده در آن ها فراهم نماید.