واقعیت های اجتماعی

روش شناسی هر دانشی را چیستی موضوع آن دانش تعیین می کند. بر این اساس، پیش از بحث در روش شناسی علوم اجتماعی باید چیستی موضوع این علوم را بررسی کرد که واقعیت های اجتماعی است. این واقعیت ها از خانواده نهادها به شمار می آیند. چیستی نهادها همسان با اعتبارات بعدالاجتماع و دلیل بسیاری از رفتارهای اجتماعی اند. این مقاله درصدد آن است که نشان دهد روش شناسی علوم اجتماعی باید متناسب با شناخت چیستی این نهادها اعتبارات بعدالاجتماع و نقش آنها به عنوان دلیل این نوع رفتارها تعریف شود

فهم جامعه و مسائل مربوط به آن، دست کم بخشی از تلاش های علمی دانشمندان از قدیم تاکنون بوده است. دغدغه ی تبیین تغییرات اجتماعی و دگرگونی هایی که در سطح نهادها و ساختارهای اجتماعی رخ می دهد و ارائه ی تبیینی درست از آن، مسأله ای بود که باعث ایجاد دانشی به نام جامعه شناسی شد. به دلیل نگاه به جامعه از زوایای مختلف و سطوح تحلیل متفاوت، جامعه شناسان دیدگاه های متعدد و در برخی موارد متضادّی از تغییر اجتماعی ارائه کرده اند. به نظر دین (جهان بینی، شریعت و اخلاق)، انگیزه های روانی، اقتصاد و کُنش که بستر شکل گیری انگاره های اساسی جامعه شناسی شد، مهم ترین مولفه ها در باب تحلیل دگرگونی های اجتماعی است. تدبّر در آیات و تحلیل آنها بر اساس این مولفه ها با نظرداشت سیر نزول، می تواند در ارائه ی یک الگوی قرآنی در باب سازوکار تغییر اجتماعی راهگشا باشد. پس از تدبّر در آیات و تحلیل کمی و کیفی داده ها، سازوکار تغییر اجتماعی از منظر قرآن، به نظر فراگردی چندبُعدی و دورانی است. در این فراگرد، جهان بینی و باور افراد جامعه به مثابه زیربنای تغییر اجتماعی بر کنش آنها تأثیر می گذارد و باعث بازتولید یا تغییر ساختارها می شود، امّا این تأثیر یک طرفه نیست. در نهایت؛ از منظر قرآن، هرگونه تحلیلی برای فهم تغییرات اجتماعی و سازوکار آن باید بر رابطه متقابل باور و کنش افراد تمرکز کند.

پایه و بنیان شکل گیری علوم مختلف از جمله علوم اجتماعی مبتنی بر منطقی است که امکان علم و معرفت را فراهم می آورد و چگونگی تجزیه و تحلیل پدیده ها و وقایع اجتماعی را مشخص می سازد. در این باب دانشمندان و بزرگانی بسیار تفلسف نموده، که از جمله می توان به امیل دورکیم جامعه شناس فرانسوی اشاره نمود. در نظر دورکیم منطق تکوینی که درصدد مشورت با خود چیزها و اشیاءست به جامعه شناسی رنگ و صبغه عینیت می بخشد، چرا که تبیین پدیده های اجتماعی را نه در شعورهای فردی و بحث های انتزاعی بلکه در انواع اجتماعی جستجو می کند. بنابراین سلسله تفکرات دورکیم از قبیل شی انگاری پدیده های اجتماعی، تبیین علی و کارکردی، توجه به عمومیت و آمارها و... همه برای تحقق یک علمی آبژکتیو است.