سوره ذاریات

سبک شناسی متون، از جمله روش هایی است که ما را به معنا و مفهوم سازی های متکلم و جنبه های زیبایی متون راهنمایی می کند. پژوهش حاضر بر اساس معیارهای سبک شناسی <span dir="LTR"> ، به بررسی زیبایی های ادبی سوره ذاریات در سه سطح زبانی، ادبی و فکری پرداخته است. حاصل بررسی بدین صورت است که کلمات و صوت حاصل از آنها در جلب توجه مخاطب و خواننده تأثیر و ارتباط تنگانگی با معنای آیات دارد. آهنگ و ایقاع در جان شنونده واکنش بر می انگیزد و در مخاطب اثر می گذارد که از نمونه های آن می توان به شروع سوره با ریتم کوبنده اشاره کرد که نوعی هشدار باش به شنونده است. در سطح صرفی و نحوی، کلمات مفرد، جمع، نکره و معرفه که در این سوره مشاهده شد، همگی دارای نکات دقیقی است و در معنای آیه یا در لایه های معنایی تأثیر دارد. اگر در جمله ای استفهام به کار رفته، در ورای آن، نکته ای بلاغی و اسلوبی است و با هدف گوینده هماهنگ است. همچنین استفاده از ارائه هایی چون ایغال، اسلوب حکیم و مجاز علاوه بر اینکه موجب شیوایی و تأثیرگذاری سوره شده، همگی در راستای هدف آیات است. در سطح فکری، با به تصویرکشیدن نعمت ها و عذاب ها به صورت محسوس و عینی، مخاطب را در فضای حس و لمس توصیفی قرار می دهد تا با وضوح و شفافیت آن را در ذهن تداعی کند که از جمله این موارد می توان به تشبیه باد عذاب به نازایی و مفهوم حرکت به سوی خدا و عدم دلبستگی به دنیا را نام برد.

هر سوره دارای غرض واحدی است که کشف آن، در به هم پیوستگی آیات نقش مهمی دارد. این پژوهش به دنبال پاسخی تحلیلی برای این پرسش است که غرض محوری سوره ذاریات، با وجود اسلوب های مختلفِ هشدار، بشارت، توصیه، ذکر نمونه و داستان در آن، چیست؟ برای پاسخ از تحلیل محتوا استفاده شده است. تفاسیر، با توجه به معنای یوم الدین جزای انسان ها در قیامت را، غرض محوری این سوره دانسته اند، اما این پژوهش، با بهره گیری از فرایند تفسیر ساختاری سوره ها و با توجه به قرائن درون متنی و برون متنی موجود، "برپایی دین الهی در برهه ای از زمان و در قالب ایجاد تحول حداکثری در شخصیت سازی" را به عنوان غرض محوری آن به اثبات رسانده است. طبق تحلیل کمی، موضوع حتمی بودن وعده تحقق دین در جامعه %32، نمونه هایی از زمینه چینی های صورت گرفته برای رسیدن به جامعه ایده آل %53 و هشدار به منکران وعده برپایی دین در جامعه %15 موضوعات سوره را به خود اختصاص داد، که نشان   می دهد به لحاظ آماری، سوره به موضوع برپایی دین در جامعه اشاره داشته و گویای محوریت این موضوع در آن است. این برداشت با توجه به قرائن درون متنی و برون متنی تأیید شده است.

انسجام متن، بیان کننده مجموعه ای از جملات به هم پیوسته و مرتبط با یکدیگر است. قرآن پژوهان برای اثبات و نحوه انسجام و مناسبات بینا آیه ای سوره های قرآن از الگوهای ساختارشناسانه متعددی بهره گرفته اند و به ابعاد جدیدی از نظم و ساختارمندی سوره ها دست یافته اند. در همین راستا، فرایندی با عنوان «حلقه های معنایی» طراحی شده که روشی کاربردی برای فهم نحوه ارتباط آیات یک سوره است. در این فرآیند، ابتدا محتوای هر سوره براساس موضوع، هدف، ساختار و بافت همگون به حلقه های معنایی متعددی، تقسیم و سپس ارتباط منطقی بین این دوایر معنایی بررسی می شود. در این جستار با رویکرد توصیفی تحلیلی به انطباق فرایند حلقه های معنایی بر سوره ذاریات پرداخته می شود تا پاسخی به این پرسش داده شود که کاربست فرایند حلقه های معنایی چگونه موجب کشف انسجام متنی سوره ذاریات می شود. نتیجه اینکه محتوای جواب قسم که بیان کننده تحقق حتمی وعده های الهی است، حلقه محوری سوره است و بقیه حلقه ها در راستای اثبات و باورپذیری آن، چینش شده اند. خداوند برای اطمینان بخشی نسبت به تحقق وعده هایش، انسان را به اندیشیدن در نشانه های زمینی، آسمانی و انفسی دعوت کرده است.