سطح ادبی

سبک خاصی که پاینده در آثار ادبی خود، بویژه داستان­های کوتاهش به کار برده، از حیث زبانی و ادبی قابل توجه است. کاربرد زبان آرکائیک، واژگان عربی، اصطلاحات عامیانه و محلّی، در چارچوب تشبیه، کنایه و اطناب، ساختار تازه­ای به داستان­های او عرضه کرده است. محوریت غالب فکری بر این زبان داستانی، اجتماع و دردهای مردم فرودست را نشان می­دهد. در این مقاله کوشیده­ایم، تا به بازنمایی سبکی داستان­های کوتاه پاینده با تکیه بر سه کتاب دفاع از ملانصرالدین، مرده کشان جوزان و ظلمات عدالت بپردازیم و سپس تحلیلی مختصر از سه سطح زبانی، ادبی و فکری وی ارائه دهیم.

در این مقاله به سبک شناسی چند رساله برگزیده از خواجه عبدالله انصاری پرداخته شده است. توجه به ویژگی های سبک شناختی در سده اخیر در میان ادیبان و سخنوران اهمیت فراوانی دارد؛ چراکه سبک ادبی هر نویسنده نمایانگر طریق به تصویر کشیدن اندیشه سخنور و کلید گشایش اسلوب بیان او در افاده معنا به ذهن مخاطب است. نوع الفاظ و ترکیب ها و جمله بندی ها و طرز تعبیر معانی از مؤلفه های اساسی سبک ادبی است. خواجه عبدالله انصاری، از مشاهیر عرفان و ادب فارسی، تألیفات متعددی دارد که شایسته تجزیه و تحلیل سبک شناختی است. بدین منظور، اسلوب های وی در نگارش آثار تعلیمی صوفیانه بررسی شد، به خصوص در پنج رساله کنزالسالکین، واردات، دل وجان، هفت حصار، قلندر نامه که سرمشق پیدایش آثار پس از آن بوده اند. آهنگین بودن، بسامد بالای جمله های عربی، تلمیح، تناسب، تکرار، تشبیه، استعاره مکنیّه و کنایه از برگزیده ترین آرایه های مورد توجه اوست و نیز به دلیل خطیب بودن خواجه، غرض ثانویه هشدار و ارشاد در آثار او غالب است و از نظر کمیت در سطح زبان، وی تمایل به اطناب غیرممل دارد تا ایجاز

سبک در هنر داستان نویسی به مانند سبک در سایر انواع ادبی، فراهنجاری در زبان است که نظام خاص احساسات و اندیشه های نویسنده و شیوة شخصی او را در نگریستن به جهان نمایش می دهد. در دوران معاصر، سبک شناسی اگرچه همانند گذشته مورد استفاده قرار می گرفته؛ امّا از لحاظ کاربرد زبانی و ویژگی های ادبی دچار تغییر و دگرگونی هایی شده است که نویسندگان معاصر را همچون گذشته صاحب سبکی شخصی ساخته است. سبک خاصی که امیرخانی در آثار خود به کار برده از حیث زبانی و ادبی قابل تأمّل است: کاربرد واژگان جنگی، جابه جایی ارکان جمله، استناد به آیات قرآن، جدا نوشتن کلمات متّصل و... از برجستگی های زبانی او به شمار می رود. همچنین کاربرد تشبیه، توصیف و تصویر از موارد دیگر سبکی او به شمار می آید. محوریت غالب فکری او، نشان دادنِ تضاد و تناقضی است که برخی از رزمندگان، پس از بازگشت از جبهه و جنگ به آن دچار می شوند و همین عامل، سبب کناره گیریِ آنان از مردم می شود. روش اتخاذ شده برای بررسیِ سبکیِ رمانِ ارمیا، رویکرد سبک شناسیِ لایه ای است. در این روش، متن داستان در سه لایة زبانی، ادبی و فکری مورد تحلیل سبک شناسانه قرارگرفته است. در سطح زبانی، عناصر لفظی و زبانی پرکاربرد، به عنوان موتیفِ لفظی یا دورن مایه نشان داده شده است. در سطح ادبی نیز عناصر ادبیِ متن که ایجاد کننده تصویر و موسیقی در متن شده اند و در نهایت در سطح فکری نیز، عناصر فکری و محتوایی غالب در متن رمان مشخّص شده اند. در این مقاله کوشیده ایم به بازنمایی سبکیِ این رمان در سه حیطة زبانی، فکری و ادبی دست یابیم.

سبک شناسی متون، از جمله روش هایی است که ما را به معنا و مفهوم سازی های متکلم و جنبه های زیبایی متون راهنمایی می کند. پژوهش حاضر بر اساس معیارهای سبک شناسی <span dir="LTR"> ، به بررسی زیبایی های ادبی سوره ذاریات در سه سطح زبانی، ادبی و فکری پرداخته است. حاصل بررسی بدین صورت است که کلمات و صوت حاصل از آنها در جلب توجه مخاطب و خواننده تأثیر و ارتباط تنگانگی با معنای آیات دارد. آهنگ و ایقاع در جان شنونده واکنش بر می انگیزد و در مخاطب اثر می گذارد که از نمونه های آن می توان به شروع سوره با ریتم کوبنده اشاره کرد که نوعی هشدار باش به شنونده است. در سطح صرفی و نحوی، کلمات مفرد، جمع، نکره و معرفه که در این سوره مشاهده شد، همگی دارای نکات دقیقی است و در معنای آیه یا در لایه های معنایی تأثیر دارد. اگر در جمله ای استفهام به کار رفته، در ورای آن، نکته ای بلاغی و اسلوبی است و با هدف گوینده هماهنگ است. همچنین استفاده از ارائه هایی چون ایغال، اسلوب حکیم و مجاز علاوه بر اینکه موجب شیوایی و تأثیرگذاری سوره شده، همگی در راستای هدف آیات است. در سطح فکری، با به تصویرکشیدن نعمت ها و عذاب ها به صورت محسوس و عینی، مخاطب را در فضای حس و لمس توصیفی قرار می دهد تا با وضوح و شفافیت آن را در ذهن تداعی کند که از جمله این موارد می توان به تشبیه باد عذاب به نازایی و مفهوم حرکت به سوی خدا و عدم دلبستگی به دنیا را نام برد.

امروزه سبک شناسی به عنوان یکی از شیوه های ارزیابی متون، جایگاه خاصی در نقد ادبی دارد که از رهگذر آن به توانایی صاحب اثر در کاربست شگردهای هنری در بیان درونیات و اندیشه هایش رهنمون می شویم.نامه های امام رضا(ع) از جمله متون نثری است که شایسته بررسی دقیق سبک شناسانه است؛ زیرا با وجود داشتن معانی والا، به زیورهای لفظی آراسته و سرشار از بدایع صنعت و بلاغت است. از این رو پژوهش پیش رو به بررسی 10 نامه از نامه های حضرت رضا(ع) پرداخته و سبک های ادبی و زبانی آن ها را با روش توصیفی تحلیلی مورد واکاوی قرار داده است. نتایج حاصل از این پژوهش به این شیوه است: الف. در سطح ادبی نامه ها، تشبیه بیشترین درصد را به خود اختصاص داده است و در سطح زبانی نیز تکرار، بیشترین درصد را در بردارد. ب. از لحاظ تحلیل نامه ها(فکری و ایدئولوژیکی)، به این نتیجه رسیدیم که شیوه خطابی موجود در ابتدای نامه های امام رضا(ع) با مضامین نامه ها در ارتباط است؛ همچنین ویژگی بارز شروع بیشتر نامه های امام، استفاده از مقدمه مناسب و درخور حال مخاطب نامه است.

یکی از راه های تشخیص سبک و تمایز آن ها، بررسی ویژگی های زبانی و معنایی و ادبی و فکری ِ یک اثر است. اخوان ثالث یکی از تابناک ترین چهره های شعر معاصر، با توشه ای پربار از ادبیات کلاسیک به شعر نیمایی روی آورد و به متعصّبان کهنه پرست ثابت نمود که پرداختن به صورت و قالبی نو و بدیع، از عجز شاعر در سرودن شعر به سیاق شاعران قدیم ناشی نمی شود. در این پژوهش، به بررسی دستاوردهای بی بدیل و گنجینه ارزشمند این شاعر خراسانی پرداخته شد و پس از بررسی «مجموعه اشعار مهدی اخوان ثالث» در سطوح مختلف زبانی، فکری و ادبی، بارزترین ویژگی های سبکی اشعارش با ذکر نمونه های موجود، موردبررسی و طبقه بندی سبک شناسانه قرار گرفت. باستان گرایی و استفاده از واژگان اصیل فارسی، ترکیب سازی های بدیع و نو، استفاده از زبان نمادین، تأثیرپذیری از سبک خراسانی، استفاده مناسب و دقیق از صنایع بدیعی و لحن حماسی از مهم ترین ویژگی های سبک شعری این شاعر سترگ معاصر بودند.

عالم آرای عباسی، کتابی است در باب تاریخ پادشاهان صفوی، از زمان شاه اسماعیل یکم تا پایان پادشاهی شاه عباس یکم، که توسط اسکندر بیگ ترکمان، ملقب به منشی، یکی از دبیران دربار صفوی نوشته شده است. این کتاب در کل مهم ترین سند تاریخی دوران شاه عباس یکم و پنج سال ابتدایی سلطنت شاه صفی محسوب می گردد که به نثری ساده اما آشفته نوشته شده و از بهترین کتاب های تاریخی دوره خود به شمار می آید. در مقاله حاضر، کتاب عالم آرای عباسی براساس سه رویکرد زبانی، ادبی و فکری بررسی شده که از مهم ترین ویژگی های زبانی این کتاب، می توان به فراوانی واژگان مغولی غریب و نامأنوس در هر سطر، اقتباس از آیات و احادیث، استشهاد به اشعار عربی و فارسی اشاره کرد. در این اثر اطناب و کثرت مترادفات بسامد بسیار بالایی دارد تا حدی که به تکرار و گزافه گویی منجر شده است. از بین رفتن جمله بندی های موجز به شیوه قدیم وفخامت و جزالت نثر به ضعف تألیف و سستی الفاظ مبدل گشته است و به نوعی آن ابهت و استحکامی که در زبان دری موج میزند، در این اثر وجود ندارد. در بعد ادبی گرایش زیاد نویسنده به انواع سجع، جناس، تشبیه و کنایه است. و در حوزه ویژگی های فکری به سنت های گفتاری(اعتقادات، ارز ش ها، دانش ها) و سنت های رفتاری(رسوم اخلاقی و قومی، باورها)و سنت های مادی (کیفیت کالاها، بناها و ابزار) پرداخته است. مقاله پیش رو می کوشد تا چگونگی سبک این اثر را بررسی نماید.

قرآن، کلام خداوند و معجزه ی جاودان پیامبر(ص)، سخنی بی نظیر و پیامی روشنگر است که در دل هر آیه ی آن، هزاران نکته نهاده شده است .از ویژگی های بارز قرآن کریم، گزینش واژگان، چیدمان عبارات و اسلوب های بیانی سوره های آن در بافتی منسجم و بی نظیر است. بر این اساس سبک شناسی قرآن کریم، همواره مورد توجه پژوهشگران و ادیبان دوره ی معاصر قرار گرفته است. با توجه به این امر، پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر دانش بلاغت که با سبک شناسی ارتباطی تنگاتنگ دارد، به بررسی سوره ی «نساء» از میان سوره های قرآن کریم پرداخته است و رابطه ی ترادفی بین واژگان، تکرار، مشترک لفظی، تضاد، افراد، جمع، تعریف، تنکیر، استفهام، تقدیم و تأخیر، مجاز، آواشناسی و ساختارهای صرفی، نحوی، بلاغی و فکری مختلف در این سوره را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. یافته های این جستار بیانگر این حقیقت است که تمامی کلمات مفرد، جمع، مکرّر، نکره و معرفه در این سوره، متناسب با محتوای آیه در جایگاه ویژه ی خود قرار گرفته اند، در سطح صوتی و آوایی نیز یک نوع هماهنگی و توازن در موسیقی و ایقاع سوره به چشم می خورد، به گونه ای که تکرار بعضی صوت ها، حروف و کلمات در افزایش ایقاع زیبای سوره و آهنگین بودن آن مؤثر واقع شده است.

آثار ادبی منظوم و منثور فارسی، اسناد تاریخی موثقی از پیشینه فکری، زبانی و ادبی حوزه فرهنگی زبان فارسی به شمار می روند. معرفی نسخه های خطی این آثار و بررسی ویژگی های آن ، گام مهمی در مطالعه ارزش زبانی و ادبی این دست نوشته هاست. در این جستار، با روش استقرایی به معرفی و بررسی نسخه های خطی کلیات رشید تبریزی و بررسی سبکی آن ها می پردازیم. رشید تبریزی از شاعران مهم عصر صفوی در قرن یازدهم هجری است که مستقیماً با دربار صفویان ارتباط داشته است. کلیات رشید تبریزی ازنظر فکری، زبانی، و ادبی ویژگی های مهمی دارد که بررسی آن برای شناخت دقیق تر شعر عصر صفوی و قرن یازدهم ضرورت دارد. به طورکلی مهم ترین ویژگی های شعر رشید تبریزی در سطح فکری، مدح امام علی، مدح شاهان و درباریان، و شکایت از روزگار و بی رونقی هنر است. همچنین در سطح زبانی، کثرت لغات عربی، کثرت اصطلاحات عرفانی و بسامد بالای ترکیب های فاعلی، مفعولی و مصدری از مهم ترین ویژگی های شعر اوست. در سطح ادبی هم بسامد بالای تشبیه و استعاره در فعل، بسامد چشمگیر متناقض نمایی، کاربرد انواع جناس و بسامد بالای ابیات مردف از ویژگی های اصلی شعر اوست