فولکلور

یکی از جلوه های فرهنگ مردم هر سرزمین، آداب و رسوم رایج در میان آن هاست. در کشور ما نیز از دیرباز و به مناسبت های گوناگون، آیین های مختلفی اجرا می شده است. این آیین ها با وجود تنوع فراوان، وجوه اشتراک بسیاری دارند که بررسی این اشتراکات ما را به شناخت بهتر و عمیق تر آن ها رهنمون می سازد. یکی از این نقاط مشترک که در بسیاری از آیین های فولکلوریک که جنبه نمایشی دارند دیده می شود، تهدید و تضمین است؛ به این شکل که با بروز مشکلی خاص، شخص (یا حیوان، درخت، شیء) به طور نمایشی تهدید می شود و کتک می خورد و فرد دیگری ضمانت او را می کند و قول می دهد که مشکل برطرف شود. آیین هایی که این شیوه در آن ها استفاده می شود معمولاً با هدف باران خواهی، آفتاب خواهی، بخت گشایی، بارور شدن درخت، باروری حیوانات، به هدف زدن تفنگ و... اجرا می شوند. هدف از این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی انجام شده معرفی تهدید و تضمین نمایشی به عنوان یکی از خویشکاری های مهم در برخی رسوم عامیانه است.

کارآواها اشعار، جملات و صداهای آهنگینی هستند که هنگام انجام فعالیت هایی همچون قالی بافی خوانده می شوند و در زمره فولکلور و ادبیات شفاهی قرار می گیرند. در منطقه چالشتر این آواها با اهدافی همچون تشویق به انجام کار بیشتر، ایجاد محیطی فرح بخش در کار، توصیف آلام، دلتنگی ها، آرزوهای بافندگان و لالایی های مادران برای فرزندان خوانده می شوند. این آواها را در منطقه چالشتر که با تحولات دنیای معاصر در حال کم رنگ شدن هستند می توان در زمره ادبیات منظوم زنان قرار داد که بازتاب رنج ها، شادی ها و باورهایشان است. بدین علت این مقاله به شیوه تحلیل کیفی و روش توصیفی تحلیلی درصدد پاسخ به این مسئله است که آواهای قالی بافی زنان بافنده چالشتر دارای چه موضوعاتی است. هدف از مقاله حاضر، طبقه بندی موضوعی آواهای قالی بافی زنان بافنده چالشتری است که محقق با استقرار در این منطقه، بافندگان مسن را که تجربه بیشتری در قالی بافی دارند شناسایی کرده است و به شیوه مردم نگاری و گفت وگوهای حضوری اشعار و ترانه های جمع آوری شده را در دسته بندی های قراردادی همچون: الف) آواهایی با منشأ مسائل روزمره و محیط پیرامون و ب) اشعاری با ریشه های مذهبی با زیرمجموعه هایشان معرفی کرده است. این اشعار علاوه بر کارکردهای آشکار خود دارای کارکردهای پنهانی همچون: بازتاب ریشه های مذهبی، معیشتی، بیان آرزوهای دست نیافته، تخلیه روحی بافندگان و امثال آن است. یافته ها نشان می دهد که بیشترین آواهای قالی بافی متعلق به لالایی ها و ترانه هایی با منشأ مذهبی است.

تدوین مقاله تحلیلی با تبیین بخشی از ادبیات در فرهنگ مردم انجام شده است. یافته ها نشان می دهد، جمع آوری فولکلور به زمانی دیرتر از آنچه تا کنون نوشته شده در ارتباط است؛ با همه تفاوت ها درباره شکل ها و شیوه انتقال فرهنگ براساس وجوه مشترک ، فولکلور به آن بخش از دانش و هنر گفته می شود که به صورت شفاهی و زبان به زبان ، از نسلی به نسل دیگر منتقل شود و بسیاری شاهکار های ادب فارسی جنبه تعلیمی دارند و با زبان عامه مردم عجین شده اند. ( گلستان سعدی ) گویی، پیامد مهم این است که بدون سفارش باید هرکس درست و حسابی چکیده زمان خود باشد و در نتیجه توجه به فرهنگ مردم به منظور ذوب نشدن سنت، آداب و رسوم و تاریخ موروث است، و هدف پیشگیری است یا حداقل اینکه روند رو به فراموشی پیشینه ملت در چالش با سرعت سرسام آور و وسعت دامنه اطلاعات مدرن، کند شود. یافته ها نشان می دهد که فولکلور آگاه بخشی و همفهمی و وحدت به همراه دارد.

انسان هوشمند بر خلاف سایر موجودات از نوعی جهان بینی برخوردار است که تحت تأثیر شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، اقلیمی و مسائل دینی- اعتقادی حاکم بر جامعه ای است که بر حسب توانایی ذهنی، حوادث طبیعی و انسانی زمانه خود به برخی سوالات، آمال و آرزوها در قالب مقولاتی چون فلسفه، اسطوره، حماسه آباء و اجدادی، باور، سنت های اجتماعی و روایت های عامیانه پاسخ می دهد. روایات عامیانه، از عناصر اصلی تشکیل دهنده فرهنگ عامیانه(فولکلور) هستند که مطالعه آن ها در شناخت ذهن مردم و جوامع آفریننده و نقل کننده این روایات سهم بسزایی دارد. این قسم از روایات از منشاء تاریخی، اجتماعی، اقتصادی و روانشناختی برخوردار هستند که ضمن شکل گیری مفهوم هویت فرهنگی محلات، تنظیم روابط اهالی محلات، تشویق به همکاری و تشریک مساعی ساکنان این محلات در جهت پیشبرد نیازهای اقتصادی و اجتماعی محله، و نیز تنظیم رابطه محلات مختلف با یکدیگر به صورت ناخودآگاه منجر به شکل گیری مفهوم هویت اجتماعی در انسان می گردد. پژوهش حاضر با تکیه بر مصاحبه و بررسی های میدانی و همچنین مطالعات کتابخانه ای و با توجّه به ثبت بافت تاریخی یزد در فهرست میراث جهانی، می کوشد تا ضمن شناسایی و تدوین روایات مرتبط با آثار و ابنیه بافت تاریخی یزد با منشاء تاریخی، اجتماعی، اقتصادی و روانشناختی، تأثیر آنها در شکل گیری مفاهیم هویت فردی- اجتماعی، فرهنگی محلات و حفظ اصالت و هویت میراث ملموس و ناملموس فرهنگی جامعه محلی را مورد بررسی قرار می دهد که در جهت تداوم حافظه تاریخی جامعه موثر خواهد بود.