گونه های جانوری

عملکرد مقنن در حمایت از گونه های جانوری چالش های فراوانی به همراه دارد که نه تنها سبب آشفتگی و عدم شفافیت قوانین حمایتی در جرم انگاری گشته، بلکه سبب آشفتگی در سیاست کیفری قضایی در تعیین کیفر برای شکار و صید نیز شده است. از این رو هدف این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای نگارش شده، به تصویر کشیدن آشفتگی موجود در سیاست کیفری تقنینی و قضایی در جرم انگاری و تعیین کیفر برای شکارچیان و صیادان می باشد. یافته های این پژوهش را می توان در سه مورد نظاره گر بود. نخست آن که گونه های جانوری موجود در ایران هر چند از تنوع مناسبی برخوردار هستند اما در وضعیت نامناسبی قرار گرفته اند. دوم آن که سیاست کیفری تقنینی ایران با چالش هایی چون عدم جرم انگاری بر مبنای معیاری واحد، عدم تعیین گونه های جانوری و تعارض قوانین حمایتی روبه رو می باشد و سوم سیاست کیفری قضایی نیز در تشخیص مستند قانونی معتبر دچار آشفتگی می باشد.

شکار همواره به عنوان یکی از مهم ترین تفریحات سلطنتی در میان دودمان های حاکم بر ایران مطرح بوده. دوره صفوی نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ به گونه ای که شکار با اقبال گسترده ای از جانب اکثر شاهان صفوی روبه رو شده است. خاندان صفوی تلاش می کردند از ظرفیت های متنوع این ورزش بهره برداری نمایند. شکار سلطنتی در دوره صفوی به شیوه های گوناگونی انجام می گرفت، و کارکردهای متنوعی را به همراه داشت. این مقاله با شیوه توصیفی – تحلیلی مبتنی بر متون کتابخانه ای تلاش دارد تا جایگاه شکار سلطنتی و کارکردهای متنوع آن در عصر صفوی را مورد بررسی قرار دهد. یافته های تحقیق نشان می دهد، شکار مهم ترین و در عین حال محبوب ترین تفریح سلطنتی در دوره صفوی محسوب می شده، که به دو شیوه اصلی شکار جرگه و شکار آزاد انجام می گرفته. در این دوره گونه های جانوری مختلفی همچون درندگان، پستانداران، پرندگان و آبزیان شکار می شده. شکار در این عصر دارای چهار کارکرد مهم تفریحی، هنری، معیشتی و سیاسی – نظامی بوده است.

این مقاله به موضوع شکار و جایگاه آن در زندگی شاه و اشراف قاجاری از زاویۀ پیامد آن برای محیط زیست پرداخته است. در دورۀ قاجاریه، به دنبال نوسازی نظامی و پیشرفت ادوات و ابزار شکار، رفتار با محیط زیست تغییر کرد. یکی از جلوه های این تغییر در حوزۀ شکار اتفاق افتاد که از تفریحات دیرین دربار و اشراف ایرانی بود. مبنای این پژوهش، واکاوی و بررسی تحلیلی اطلاعات موجود در منابع نوشتاری این دوره است که با رویکردی توصیفی و تحلیلی انجام شده است. هم زمان تلاشی صورت گرفته است تا گونه های جانوری و دامنۀ شکار آن ها نمایانده شود. یافته ها نشان می دهد که اشراف قاجاری اعم از شاه، شاهزادگان، سطوح پایین تر مرتبط با ساختار قدرت و حتی زنان حرم سهم چشمگیری در شکار گونه های مختلف جانوری این روزگار داشته اند. پیوند استوار اشراف قاجاری با مقولۀ شکار، مسأله نبودن محیط زیست و نبود یک ساز و کار نظارتی قانونی، سبب افزایش شکار، برخورد سهل انگارانه با طبیعت و فراهم شدن زمینۀ نابودی و کاهش برخی گونه های جانوری شده است. در کنار این طیف، گروهی دیگر که غیرایرانی بودند، در هیئت جهانگرد، دیپلمات و یا مستشار نظامی با برخورداری از امتیاز ویژه ای که شاهان یا شاهزادگان در اختیارشان گذاشته بودند، به این تفریح روی آورده بودند. این شکار بی رویه پیامدهای مخربی برای محیط زیست و حیات وحش ایران داشت که در پژوهش حاضر تلاش شده است ابعاد آن نمایانده شود.  

شاهان در اکثر دوره های تاریخی به تفریحات متفاوتی پرداخته اند، اما یکی از سرگرمی هایی که در بین همه ی آنان مشترک بوده، شکار است. دودمان های مختلف حاکم بر ایران همواره به شکار توجه ویژه ای داشته اند و دوره ی قاجار یکی از نمایان ترین این دوره هاست، بویژه در عصر ناصری شخص ناصرالدین شاه، شاهزادگان و حتی مردمان عادی هم به شکار علاقه ی وافری داشتند و به همین دلیل همه روزه به شکارگری مشغول بودند. در پژوهش حاضر تلاش خواهد شد تا با روش توصیفی-تحلیلی و با بهره گیری از متون دست اول، سفرنامه ها و خاطرات به این پرسش پاسخ داده شود که عوامل مؤثر بر شکار، کارکردهای شکار و اهداف شکار در عصر ناصری چه بوده اند؟ دستاوردهای پژوهش بیانگر آن است که آب وهوا، قرق گاه ها، وفور شکارگاه ها، توان و قدرت فیزیکی افراد، باورهای بی اساس، تنوع در آلات شکار و رفتار تحسین آمیز، از عوامل مؤثر بر طریقه ی شکارگری در این دوره بوده اند. شکار در دوران قاجار بویژه عصر ناصری به دو صورت آزاد و قرق انجام می گرفت. در شکار آزاد، شاه و همه ی افراد مجاز به شکارگری بودند، اما شکار قرق اغلب مختص به شاه بود. اگرچه نخستین انگیزه ی شاه و درباریان از شکار، تفریح و سرگرمی بود، اما در حقیقت اهداف دیگری مانند تمرین مهارت، تأمین آذوقه از گوشت شکار، تقویت روابط خارجی با فرستادن حیوانات شکار شده به عنوان خلعت، ارضای حس سلحشوری و قدرت و دفع خطرات احتمالی را نیز در پی داشت.