کمال الدین اصفهانی

نگاهی مختصر به دیوان شاعران نشان می دهد که گاه یک رباعی به چندین شاعر منسوب شده است. به همین دلیل، تشخیص رباعیات هر شاعر از دشوارترین بخش های تصحیح متون است. تدوین مجموعه ها و جنگ های رباعی هم، اگرچه در شناخت سرایندگان برخی رباعی ها گره گشاست، به دلیل موضوعی بودن،کتابت های فراوان، تک نسخه ای بودن، و استنساخ از روی یکدیگر، مشکلاتی دیگر در شناخت سرایندگان اشعار به وجود آورده است. از طرف دیگر، کمال الدین اصفهانی ازجمله شاعرانی است که در سرودن رباعی جایگاه ویژه ای دارد و گردآورندگان جنگ های رباعی، به دیوان او عنایت بیشتری داشته اند. این پژوهش با لحاظ کردن این دو موضوع، در پی آن است تا با استناد به دست نویس های کلیات کمال الدین اصفهانی و بر اساس منابعی چون نزهه المجالس ، مونس الأحرار ، خلاصه الأشعار ، مجموعه اشعار و مراسلات فارسی و عربی، و سفینه کهن رباعیات، رباعیات منسوب به این شاعر رابررسی کند. روش تحقیق، تحلیلی است که در آن از امکانات کتابخانه ای ونیز دستاوردهای علمی پژوهشگران دیگر استفاده شده است. جایگاه کمال الدین اصفهانی در جریان شعری قرن ششم و هفتم، به ویژه در قالب رباعی، و نبود پژوهشی جامع در باب این موضوع، اهمیت و ضرورت تحقیق را نمایان می سازد و نتیجه حاصل از آن، مشخص کردن الحاقات و اسقاطات رباعیات این شاعر در متن مصحح مرحوم بحرالعلومی، و نیز اعتبارسنجی مجموعه ها و جنگ های رباعی در انتساب اشعار به شاعران است.

کمال الدین اصفهانی یکی از شاعران برجسته فارسی در قرن ششم و هفتم هجری است که به باور پژوهشگران، در جریان تکوین شعر فارسی تأثیرگذار بوده است. حسین بحرالعلومی، نخستین تصحیح علمی کلیات او را بیش از چهل سال پیش بر اساس چندین دست نویس انجام داده است، اما به دست آمدن چندین دست نویس دیگر از کلیات کمال، بازتصحیح این اثر را ضروری می نماید. با تصحیح جدید این اثر، افزون بر رفع بسیاری از کاستی های تصحیح پیشین، متنی منقح و نزدیک به آنچه شاعر سروده بود در اختیار جامعه ادبی قرار خواهد گرفت. این پژوهش بر آن است با برجسته کردن پاره ای از کاستی ها و افزونی های راه یافته در کتابت و تصحیح کلیات کمال، و نیز ذکر دلایل و شواهد کافی، ضرورت بازتصحیح آن را بیان کند. عدم ضبط یا ضبط ناقص برخی اشعار کمال، ضبط اشعار دیگران به نام کمال، تکرار اشعار، تصحیف، ترجیح های نادرست، و اشتباه در شناخت واژگان و ترکیب ها، سرفصل مواردی است که در این پژوهش به آنها پرداخته شده است. روش تحقیق به صورت اسنادی و با استفاده از امکانات کتابخانه ای و شیوه تحلیل محتوا و طبقه بندی داده هاست. جایگاه کمال الدین اصفهانی در شعر فارسی و بایستگی مطالعه درخصوص او، اهمیت و ضرورت تحقیق را نمایان می سازد و نتیجه پژوهش، تبیین ضرورت بازتصحیح کلیات کمال الدین اصفهانی است.

اشاره پژوهشگران به طرز و هنجار کمال الدین اصفهانی نشان می دهد که شعر او از لحظه های تغییر سبک شعر فارسی است. بررسی اجمالی تاریخ ادب فارسی از پیروی شاعران پس از وی، از سبک و شیوه او در شاعری حکایت دارد. این پژوهش در پی آن است تا با نگاهی به کلیات کمال الدین و نقد و واکاوی آرای پژوهشگران پیشین درخصوص او، نقش سبک شخصی این شاعر را در جریان تکوین شعر فارسی روشن سازد. روش تحقیق به صورت توصیفی تحلیلی و ابزار جمع آوری اطلاعات، منابع کتابخانه ای است که در آن از دستاوردهای علمی پژوهشگران دیگر هم استفاده شده است. جایگاه کمال الدین اصفهانی در شعر فارسی، بایستگی مطالعه درخصوص او و همچنین نبودن پژوهشی جامع در باب این موضوع، اهمیت و ضرورت تحقیق را نمایان می سازد و نتیجه حاصل از آن، برجسته کردن نقش این شاعر در جریان شعر فارسی از طریق پرداختن به سبک شخصی اوست که برخی از شاخصه های آن در سبک عراقی و هندی راه یافته و پاره ای از آن ها در شعر فارسی، بی تقلید باقی مانده است.