غذاهای سنتی

دانش بومی بخشی از فرهنگ یک سرزمین است که شیوه هایی از چگونگی سازگاری یک جامعه نسبت به شرایط زیست بوم را دربرمی گیرد. ثبت و جمع آوری این دانش اغلب به عهده مردم نگاران است. یکی از زمینه های کارآمد در پژوهش های مردم نگارانه ثبت دانش بومیان در زمینه طبخ غذا با استفاده از گیاهان مختلف در محل زیست آنهاست که امری کاملا درگیر با مسائل اجتماعی و فرهنگی است و به همین دلیل موضوع کار مردم نگاری و مردم شناسی نیز می باشد. در این تحقیق که در مرتع دیلگان استان کهگیلویه وبویراحمد صورت گرفت، ابتدا گیاهانی که تمام یا بخشی از اندام آنها به عنوان غذای اصلی یا طعم دهنده مورد استفاده بود، شناسایی گردید. این گیاهان فرم های رویشی مختلف درختی، بته و علفی را دربرداشته و شامل میوه درختان، برگ، ساقه گل دهنده و پیاز گیاهان علفی و بته ای بودند. در ادامه با استفاده از مصاحبه باز و مشاهده مشارکتی نام و شیوه طبخ خوراک های محلی تهیه شده توسط عشایر منطقه جمع آوری شد. در مجموع 21 گیاه خوراکی شناسایی و شیوه طبخ 24 نوع غذا ثبت و مکتوب گردید. نتایج این بررسی مبین آن است که یکی از جلوه های کارآمد و سرشار از تنوع زندگی عشایری، استفاده از گیاهان مختلف در تهیه غذاهای سنتی بوده که توسط مادران ایل نسل به نسل و سینه به سینه تاکنون منتقل شده است. تهیه بخش اعظمی از خوراکی های فراهم شده در خانوار عشایری به گونه ای است که در اغلب آنها گیاهان بخش اصلی را تشکیل داده و یا به عنوان طعم دهنده مورد استفاده واقع می شوند.

غذاها ازجمله مقوله هایی هستند که در تاریخ ادب فارسی، از فرهنگ عامه به زبان ادبی راه یافته اند و افزون بر تألیف کتاب هایی مستقل در این خصوص یا سروده شدنِ اشعاری خاص درباره آن ها، در متون مختلف ادبی بدان ها اشاره شده است. قصیده «تتماجیه»، سروده شمس الدین احمد بن منوچهر شصت کله، از شعرای عراق و ندیمان دربار طغرل سلجوقی (590 573ق.)، از معدود اشعاری است که به طور ویژه، چگونگی طبخ هر غذا را توضیح می دهد؛ غذایی که بسامد کاربرد آن در شعر و نثر فارسی، بسیار بالاست و بدون احاطه به تمام جوانب آن، درک مفهوم برخی ابیات و عبارات متون فارسی دشوار خواهد بود. این پژوهش در پی آن است تا به روش توصیفی تحلیلی و استفاده از امکانات کتابخانه ای، به بررسی چگونگی طبخ این غذا و مسائل مرتبط با آن ازطریق اطلاعات موجود در متون ادب فارسی بپردازد. عمده ترین دستاوردِ این پژوهش، افزون بر رفع ابهام از کلیت موضوع، به دست دادن مفهوم صحیحِ اصطلاحات و ترکیباتی است که بر اساس چگونگی طبخ یا تناول تتماج، به ادب فارسی راه یافته است و بعدها، در اثرِ گذر زمان و تغییرات به وجود آمده در این غذا، پی بردن به مفهوم آن ها، اهل ادب را با دشواری هایی مواجه کرده است.