معماری مرگ

بیان مسئله : بر اساس آمارهای موجود، در ایران به عنوان کانون اصلی تشیع بیش از چهارهزار امامزاده وجود دارد و در طول دوران اسلامی ایران، بناهای آرامگاهی با شکوهی جهت این امامزادگان ساخته شده که گونه ویژه ای را در معماری ایران پس از مساجد تشکیل می دهند. نکته قابل توجه در مورد بسیاری از بناهای امامزادگان تأثیر اساسی آنها بر روند شکل گیری ، هویت بخشی و گسترش بسیاری از شهرهای ایران دوران اسلامی است. از این رو با توجه به اهمیت بنیادی و اعتقادی بناهای آرامگاهی امامزادگان درایران، کنکاش و پژوهش در ابعاد مختلف منشأ و نحوه پیدایش و مبانی شکل گیری و توسعه آنها از اهمیت فراوانی جهت شناخت بهتر و الگوگیری معماران حائز اهمیت است. البته لازم به یادآوری است که علاوه بر مقابر امامزادگان شیعه بسیاری از آرامگاه ها در نقاط مختلف سنی نشین ایران با همین الگوها موجود است که منسوب به صحابه پیامبر ، خلفای راشدین و علمای اهل تسنن است . هدف تحقیق : واکاوی این جستار و بررسی اهمیت و جایگاه مبانی معماری مقابر متبرکه مذهبی در مکتب شیعه می تواند روزنه ای جدید در بحث معماری ایرانی-اسلامی بگشاید. و در واقع هدف اصلی پژوهش حصول اصول و مبانی معماری مقابر امامزادگان و چگونگی و شناخت اشتراکات آنها به صورت مفهومی و بصری و نهایتاً استفاده از این اصول در معماری یادمانی آرامگاهی دوران معاصر به عنوان مبانی نظری است. روش تحقیق : این پژوهش به روش تحلیلی- توصیفی و با استفاده از روش تحقیق کیفی به تحلیل محتوا و در نهایت با استفاده از استنتاج به بیان اصول کلی می پردازد. جمع آوری اطلاعات از طریق مطالعه کتابخانه ای و اسناد معتبر تاریخی و تحقیقات میدانی صورت گرفته است. در این راستا ابتدا پیشینه تاریخی و مبانی نظری مبحث مورد بررسی قرار گرفته، در مرحله بعد پنج نمونه از گونه های شاخص دوره های مختلف انتخاب شده و مؤلفه های هندسه بنا، عناصرشکل دهنده ، موقعیت مکانی، طبیعت گرایی و تزیینات در آنان مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته است. نتیجه گیری : نهایتاًَ این یافته ها، نکات قابل توجهی را در ارتباط با اصول و مبانی معماری مقابر امامزادگان نمایان ساخته و بیانگر این مهم است که علی رغم وجود تفاوت زمینه ای در دوره های مختلف ، فرم ها و حتی نقش متفاوت کارکردی گونه های معماری امامزادگان ، همه دارای اصولی مشترک و یکسان نظیر طبیعت گرایی، نمادگرایی، درون گرایی، مصالح مشترک بومی، هندسه چند ضلعی های منتظم، استفاده از نمادها و عناصر مقدس مذهبی نظیر چهارتاقی وکارکرد فضای جمعی هستند.

در کلیه تمدن هایی که سنت مرگ، با خاکسپاری همراه است، آرامستان ها بوجود آمده و این مکان ها در دوره های مختلف خصوصیات متفاوتی را در ارتباط به نوع پذیرش جامعه از مرگ پیدا کرده اند. در این راستا می توان فضای آرامستان را از این منظر در فرهنگ ها و تمدن های مختلف مورد بررسی قرار داد و نحوه تأثیرگذاری مفاهیم، آیین های عبادی و سنت های مرتبط با مرگ را در هر فرهنگ بر چگونگی پیدایش فضای آرامستان شناخت. ارتباط بشر با فضا، وابسته به برقراری ارتباط فرد با مکان و روابط اجتماعی است که در آن مکان شکل می گیرند. بدین معنی که کیفیت یک فضای شهری از یک سو، منظر چگونگی ارتباط آن با افراد و از سوی دیگر، با روابطی که درون آن فضا از منظر فرهنگی- تاریخی واجتماعی شکل می گیرد قابل قیاس است.آرامستان میلان می تواند از مصادیق موفق معمارانه نگرش به پدیده مرگ باشد. این آرامستان تاریخی به عنوان موزه روباز و مکان نمایش انواع هنرها (نقاشی، مجسمه سازی، ادبیات، خطاطی، معماری، منظره پردازی و...) است و بیان گر فرهنگ، اعتقادات و باورهای مردم جامعه درباره مفاهیمی چون زندگی، مرگ، نیکی، زمان ابدی، طبیعت و ... است. این آرامستان از منظر فرهنگی و اجتماعی نیز در زمره منابع با ارزش هنری و معماری کشور ایتالیا به شمار می رود. همچنین به عنوان یک فضای پویا و ماندگار در خدمت فعالیت های آیینی، فرهنگی، مذهبی و اجتماعی قرار دارد و در این پژوهش سعی شده که به نقش آن به عنوان فضای بازجمعی شهری با استفاده از مناظر فرهنگی و اجتماعیِ آن، از روش تحقیق کیفی و با رویکرد توصیفی-تحلیلی که جمع آوری اطلاعات با استفاده از مطالعات اسنادی و بررسی میدانی بوده، پرداخته شود.