مدخل گزینی

فرهنگ نویسی جدید یک زبانه در ایران با علی اکبر دهخدا و سپس محمد معین آغاز شد و در دهه های اخیر با فرهنگ الفبایی قیاسی مشیری و فرهنگ معاصر فارسی صدری افشار و فرهنگ روز سخن انوری ادامه پیدا کرد. تدوین فرهنگ های دوزبانه پس از رنسانس آغاز شد. نخستین فرهنگ دوزبانه فرانسه به فارسی در قرن نوزدهم و در پاریس تألیف شد. تدوین فرهنگ های دوزبانه فرانسه به فارسی در اوایل قرن بیستم و با جان شلیمر ادامه یافت. شمار فرهنگ های دوزبانه فرانسه به فارسی که در ایران و فرانسه تألیف شده اند حدود 130 عدد است. دو نمونه از فرهنگ های دوزبانه فرانسه به فارسی یکی فرهنگ اصطلاحات زبان فرانسه و دیگر فرهنگ زبان کوچه است که در سه دهه اخیر تألیف شده اند. در این دو فرهنگ مسائلی درباره انتخاب داده و انتخاب مداخل اصلی و فرعی و تعاریف مدخل ها و تناسب عنوان با محتوای کتاب وجود دارد که هر یک بررسی و نقد شده است.

معرفی دقیق یک فرهنگ لغت از طریق پرداختن به ساختار آن شکل می گیرد. این پژوهش ساختار فرهنگ بهار عجم نوشته لاله تیک چند را در سه بخشِ شیوه های مدخل گزینی ، شیوه های آوردن مواد مدخل و ضبط تلفظ بررسی کرده است. پس از مطالعه کامل و دقیق این فرهنگ، در بخش نخست با ارائه آمار، نمودار و شواهد نشان داده شد که مؤلف در این فرهنگِ نوزده هزاروهفتصدوبیست ونه مدخلی، پس از ذکرِ واژه، مشتقات آن را می آورد و بر اساس «یک واژه یا ترکیب»، «قرابت لفظی و معنایی دو واژه یا ترکیب»، «قرابت لفظی و معنایی چند واژه یا ترکیب» و «امثال»  مدخل گزینی می کند. این پژوهش در بخش دوم نشان داده است که از میان بیست و پنج روشِ آوردن مواد مدخل در این فرهنگ، بیشترین درصد به «معروف» اختصاص یافته که نشانه پرکاربرد بودن واژه در زبان عموم است و کمترین آن مربوط به «مشهور» است که حاکی از بی نیازی فرهنگ نویس و کاربر از توضیح این نوع مدخل هاست. در بخش سوم پس از بررسی سیر تطور شیوه های ضبط تلفظ در فرهنگ های فارسی پیش از بهار عجم ، شیوه های سه گانه ضبط تلفظ در این فرهنگ با ذکر نمونه آمده است.