فوزیه جوانمردی

از قرن نوزدهم با شروع تحقیقات شرق شناسی اسلامی در سرزمین های آلمانی زبان (آلمان، بلژیک، اتریش، لوکزامبورگ، سوئیس)، شاهد جایگاه حاشیه ای آن در زندگی فکری محققان این ناحیه هستیم. وجود تعابیر عامیانه، بر جدی نبودن و حالت تفننی داشتن مطالعات شرق شناسانه در آلمان دلالت دارد. با وجود این، سرزمین ژرمن محققان بزرگی در زمینه مذکور در دامان خود پرورش داد که از جمله این شرق شناسان تمدن اسلام می توان تئودور نولدکه، خاورشناس برجسته و متخصص تاریخ و تمدن اسلام را نام برد. پژوهش حاضر بر آن است تا با به کارگیری روش توصیفی- تحلیلی به بررسی افکار و انگیزه های این شرق شناس معروف آلمانی بپردازد. با واکاوی منابع مختلف می توان گفت، بهره مندی نولدکه از علوم مختلف، هم چون، آگاهی از علوم مربوط به خاورشناسی، پرداختن و توجه به رشته های تاریخ و تمدن اسلامی، تسلط بر زبان های سامی، حقیقت جویی، نگاه لغت شناسانه و دقت و بصیرت در تمام آثار برجای مانده از وی از جمله دستاوردهای این پژوهش نسبت به شخصیت علمی این مستشرق به شمار می رود.

با پیروزی نهضت مشروطه دولتمردان ایران به ترویج دستاوردهای مدرن غربی توجه کردند. این تأسی جستن در زمینه علوم پزشکی نیز اعم از استفاده از داروهای جدید، رعایت بهداشت و ارتقای سلامت عمومی مورد توجه حکومت قاجار و اقشار تحصیل کرده بود. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی درصدد تبیین بازتاب تحول تاریخی گفتمان پزشکی سنتی به مدرن در سال های 1285 تا 1320ش است و سعی می کند اقدامات حکومت در این زمینه و مذاکرات ایران و دول خارجی در باره راه های کنترل شیوع بیماری ها را با تکیه بر اسناد موجود ارزیابی کند. به طور کلی هدف این پژوهش بررسی تحول پزشکی سنتی به مدرن و کاستی های این تحول به دلیل عدم تلفیق دو گفتمان و اهمیت تاریخی حفظ سلامت جوامع است که خود می تواند نشانه ترقی هر جامعه ای باشد. در این دوران عرصه گفتمان پزشکی مدرن با تکیه بر جایگاه بیماری و بدن به اوج خود رسید، اما وجود آمرانگی در تحقق این علم و کنارگذاشتن طب سنتی عواقبی به دنبال داشت که در دوره های بعدی نمود پیدا کرد.

با پیروزی نهضت مشروطه ایران و تأسیس مجلس شورای ملی، الگوبرداری از برخی دستاوردهای تمدن غرب شتاب بیشتری گرفت. این الگوبرداری در زمینه علوم پزشکی، اعم از استفاده از داروهای جدید، توجه به بهداشت عمومی و ارتقای سلامت عمومی، مورد توجه حکومت قاجار و اقشار تحصیل کرده قرار گرفت. با این وصف دوره شکل گیری طب نوین را در ایران می تواند در سال های 1300 تا 1320شمسی دانست. در این دوره پزشکی نوین در مطبوعات ایران بازتاب فراوان یافت و نهادهای ذی ربط پزشکی، از جمله درمانگاه های زنان و مردان، مراکز بهداشت عمومی، بیمارستان ها و دانشکده طب دانشگاه تهران شکل گرفتند. مقاله حاضر تلاش می کند در باره این دوره تاریخی بحث کند.

هدف پژوهش حاضر، بررسی پیشینه نام خلیج فارس از دوران پیش از اسلام تا به امروز میباشد که از مباحث پردامنه دهه اخیر است. ایرانیان از قدیمیترین اقوامی هستند که در اطراف دریای فارس ساکن شده اند. اگر چه در کتیبه های سومری و آشوری نام این خلیج بصورت نارمرتو آمده است، اما از زمان استقرار ایرانیان در این سرزمین، تا به امروز نام این خلیج همواره «خلیج فارس» بوده است؛ این امر را همه منابع باستانی و کتب تاریخی و جغرافیایی تایید میکنند. در نتیجه میتوان گفت استفاده از عناوین جعلی به جای نام خلیج فارس که در سالهای اخیر توسط کشورهای عربی همسایه صورت گرفته است، بیشتر بدلیل حفظ منافع نفتی خود در این آبراه میباشد و از طرفی تاییدی بر تلاشهای استعمارگرانه غرب در این ناحیه استراتژیک جهان است که همواره بعنوان آبهای آزاد و گرم و سرانجام، منطقه نفت خیز خاورمیانه مطرح شده است.

روند تأسیس مدارس نوین در ایران که از دوره قاجاری آغاز شده بود در دوره پهلوی اول ادامه داشت. در این مقطع، رضا شاه به عنوان نقش آفرین اصلی این عرصه، بنا به تفکرات و اقدامات به ظاهر تجددگرایانه خویش، به تأسیس مدارس نوین در نقاط مختلف ایران اقدام کرد. باوجود آنکه روند نوسازی مدارس آرام بر اوضاع فرهنگی کردستان اثر می گذاشت، اما کردستان از جمله مناطقی است که تحت تأثیر این طیف از افکار تجددگرایانه رضا شاه قرار گرفت و شاهد برپایی نخستین مدارس نوین در جامعه خود بود. در این مقاله سعی می شود با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی ابتدا پیشینه ای از اماکن آموزشی و وضعیت آنها در کردستان تا قبل از وقوع این تغییر و تحولات نوظهور، ارائه گردد و سپس در ادامه به بررسی مدارس نوین در پرتو شرایط جدید و وضعیت آموزشی آنها در کردستان بین سال های 1299 تا 1320 پرداخته شود.