بند پیرو

بندهای متممی، چه از نوع فاعلی و چه از نوع مفعولی، در سابقه مطالعه این دو مفهوم، همواره به عنوان بند پیرو در نظر گرفته می شوند و افعالی که چنین بندهایی می پذیرند با عنوان فعل اصلی معرفی می شوند. در این پژوهش با رویکردی معنامدار و مشخصاً براساس مفاهیم مطرح در فرانقش تجربی در دستور نقش گرای نظام مند، به بازتعریف مفاهیم بند پایه و پیرو می پردازیم. با این نگاه و براساس چیستی پیام، مشخص می شود که بندهای معروف به بند پیرو، درواقع محتوای اصلی پیام هستند و بندهای معروف به بند پایه تنها ویژگی های دستوری فعل جمله را منتقل می کنند. ویژگی دستوری مطرح در بندهای معروف به بند پایه درواقع همان مفهوم وجه است که می تواند به شکل قیدی، حرف اضافه ای، با استفاده از فعل های وجهی و همچنین در قالب یک بند ظاهر شود. به این ترتیب، بندهای به اصطلاح پیرو به لحاظ معنای گزاره ای، اصلی خواهند بود و وابستگی آنها به بندهای به اصطلاح پایه تنها به لحاظ ویژگی های دستوری خواهد بود. در مقابل بندهای به اصطلاح پایه، به لحاظ محتوای معنایی جمله به بند دیگر در جمله وابسته اند. در معرفی وضعیت بندهای پایه و پیرو و بررسی فرضیه این پژوهش پس از معرفی انواع وجه و ارائه نظرات مختلف در خصوص آن، از آزمون پرسش بله/ خیر برای تعیین بند اصلی در جملات مرکب استفاده شده است.

پژوهش حاضر در پی دست یابی به دو هدف است؛ نخستین هدف، ارزیابی ساخت موصولی فارسی از تمامی جنبه های رده شناختی است. چرا که با وجود پژوهش های گوناگونی که در پیوند با ساخت موصولی فارسی و برخی فرایندهای نحوی قابلِ اعمال بر روی آن، انجام شده است، همچنان نیازمند پژوهشی جامع در ارتباط با ساخت موصولی فارسی بر مبنای همگانی های جهانی هستیم. هدف دوم پژوهش، بررسیِ نقشِ ساختِ موصولی، بر اساس ویژگی های جهانیِ آن، به منظورِ تعیین رده زبانی فارسی، از جنبه ترتیب سازه ای است. بر این مبنا، در بخش نخست، ساختِ موصولیِ فارسی، از جنبه های کاربردشناختی و نحوی مورد بررسی قرار گرفت. یافته های این بخش نشان می دهد گونه فارسی هر دو ساخت موصولی هسته دار و بدون هسته را دارد اما بسامد کاربرد ساخت های موصولی هسته دار بالاتر است؛ هسته ساخت موصولی فارسی همواره خارج از بند قرار می گیرد و بند توصیف گر، درون بند اصلی درونه می شود؛ با توجه به اینکه این بندها در فارسی فقط پس از اسم ظاهر می شوند، از میان پنج جهانیِ ممکن در این زمینه، فقط فارسی از حالتِ پس اسمی بهره می برد. علاوه بر این، یافته های پژوهش در پیوند با هدف نخست نشان دهنده آن است که از میان چهار شیوه جهانی ِخلاء، ضمیر ابقایی، ساخت ضمیر موصولی و گروه اسمی کامل که برای موصولی سازی به کار می روند، فقط فارسی از دو شیوه نخست استفاده می کند. در بخش دوم پژوهش، پس از اینکه نقش ساخت موصولی در تعیین ترتیب سازه ای از دیدگاه رده شناسان مختلف معرفی شد، ویژگی های ساخت موصولی فارسی به منظورِ پیش بینی رده زبانی آن، بررسی شد. نتایج این بخش نشان می دهد گونه فارسی برمبنای یافته های پژوهش های گرین برگ (Greenberg,1963)، لمان (Lehman,1973) و ونمان (Vennman,1974) در این مورد، رفتاری شبیه به زبان های SVO دارد. در حالی که ساخت موصولی فارسی بر اساس نتایج پژوهش درایر (Dryer, 2005) نشان می دهد که در فارسی امکان وجود هر دو ساخت SOV و SVO وجود دارد.  

در این مقاله، به ساختار جملات پیچیده در زبان فارسی می پردازیم. جملاتی که از یک بندِ اصلی و یک یا چند بند پیرو تشکیل شده اند. در این جملات به دنبال آن هستیم تا ترتیبِ چینشِ بندهای قیدی را نسبت به بند اصلی بررسی کنیم و درنهایت ترتیبی را در وضعیت بی نشان ارائه کنیم. بندهای قیدی به دو نوعِ مرکزی و حاشیه ای تقسیم می شوند اما در این مقاله ترتیب بندهای مرکزی در سه وضعیتِ قبل از بند اصلی، بعد از بند اصلی و بی نشان مورد بررسی قرار می گیرد. زمانی که بندها قبل از بند اصلی قرار می گیرند، ترتیبشان بند علت > بند هدف > بند زمان/ بند شرط > بند اصلی و زمانی که بعد از بند اصلی قرار می گیرند ترتیبشان بند اصلی> بند زمان/ بند شرط > بند هدف > بند علت است. نتایج نشان داد که ترتیب خطیِ بندهای قیدی مرکزی را می توان در حالت بی نشان به صورتِ بند زمان/ بند شرط > بند اصلی > بند هدف > بند علت در نظر گرفت. همچنین، برای مشخص کردن جایگاه بی نشانِ بندهای قیدی مرکزی در چارچوب کمینه گرایی می توان از نقشه نگاری گرو ه های وصفی و فرافکن های نقشی در حاشیه چپ جمله استفاده کرد.