اصحاب ائمه (ع)

این مقاله نگاهی هرچند کوتاه به شخصیت حکیم بن حکم بن عباد بن حنیف یکی از بزرگان اصحاب ائمه(ع) و نیز راویان احادیث آنان دارد و در پی احیای نام و تجدید یاد او است که در کتب تراجم، رجال و ...، قضاوتهای گوناگونی درباره او به چشم می خورد. آنچه بیش از همه در این پژوهش به آن توجه شده، ارائه بحثی رجالی و زندگی نامه ای درست از حکیم بن حکم است. در این نوشتار، بیشتر به آراء و داوریهای دانشوران فریقین پرداخته شده است، اما در انتها وثاقت ایشان از منظر فریقین مورد بررسی قرار می گیرد و کاذب و جاعل بودن او رد می شود و موثق بودن او و مورد اعتماد بودن روایات او، اثبات می گردد.

مسئله عصمت امام ازجمله مباحث مهم کلامی است که در میان متکلمان مسلمان با دو رویکرد عمده مورد بحث قرارگرفته است. بسیاری از متکلمان شیعه، طرفدار نگاه حداکثری درباره گستره عصمت امام هستند و برخی نیز به رویکرد حداقلی دراین باره باور دارند. برخی از نو اندیشان معاصر مانند مدرسی طباطبایی، کدیور، سروش و صالحی نجف آبادی، با نگاهی تاریخی به عقاید شیعیان، پیرو رویکرد حداقلی هستند و بر این باورند که عقیده گروه نخست درباره عصمت امام، هیچ پیشینه ای در عصر امامان(ع) ندارد، بلکه نگاه حداکثری به گستره عصمت امام، تحت تأثیر جریانات فکری بیرونی مانند غالیان پدید آمده است. دلیل عمده این افراد در اثبات مدعا، بر ذکر شواهد تاریخی درباره دیدگاه اصحاب ائمه (ع) استوار است و می کوشد نشان دهد که در نگاه اصحاب ائمه (ع)، امامان دارای عصمت نبوده و هرگونه نگاه حداکثری به عصمت امام از سوی آنان نفی می شود. در پژوهش حاضر تلاش شده است با تکیه بر روایات و شواهد تاریخی و با شیوه توصیفی - تحلیلی و با رویکرد انتقادی، دیدگاه نواندیشان معاصر درباره عصمت امام مورد ارزیابی و تحلیل قرار گیرد. در پایان این نتیجه به دست آمده است که بر اساس روایات و شواهد تاریخی دوران ائمه (ع) دیدگاه حداکثری درباره عصمت امام اثبات می شود و جایی برای طرح دیدگاه نواندیشان باقی نمی ماند.

یکی از مشکلات مهم امامان(ع) در عصر حضور، ظهور علویان تندرو و جدال و رقابت آنان با امامان شیعه بود؛ اختلافی که به انشعاب علویان به دو خاندان «حسنی» و «حسینی» و جدایی برخی از آنها از راه و رسم سیاسی و کلامی امامان شیعه(ع) و ظهور برخی فرقه های شیعی منجر شد. با وجود این، اختلاف در مواضع و اهداف سیاسی، تنها ویژه آن دسته از شیعیانی که به طور علنی راه خود را از امامان جدا و مخالفت علنی و عدم پذیرش امامت منصوص و مفترض الطاعه بودن آنها را اظهار کردند، نبود؛ بلکه در میان اصحاب خاص امامان و کسانی که در فرهنگ تشیع هیچ جریان خاص فرقه ای به نام آنان ثبت نشده نیز شواهدی بر اختلاف روش و منش سیاسی آنها با امامان در زمینه چگونگی رفتار با مخالفان سیاسی وجود دارد. نوشته پیش رو، با استناد به منابع تاریخی و رجالی و حدیثی، کوشیده است بر پایه ارائه مصادیقی از اختلاف روش و منش اصحاب شاخص امامان(ع)، به تبیین چرایی و چگونگی این تفاوت مواضع آنها با ائمه(ع) بپردازد و تأثیر آن را در تحلیل دانشوران شیعی از راه و رسم امامان(ع) نشان دهد.