نظریه انتقادی تکنولوژی

در این مقاله، دو رویکرد متفاوت سیدحسین نصر و اندرو فینبرگ برای رهایی از مشکلات تکنولوژی مدرن، اجمالاً معرفی و سپس مقایسه شده است. نصر با نگاهی ذات گرایانه و منفی به تکنولوژی مدرن، به آسیب های فردی، جمعی و زیست محیطی فراوانی اشاره می کند. راهکار نصر عبارت است از طرد کلی تکنولوژی مدرن و بازگشت به تکنولوژی سنتی. درمقابل، فینبرگ تکنولوژی های مدرن را با نگاهی ساخت گرایانه و تجربه گرا بررسی می کند و ضمن بررسی آسیب های گوناگون این تکنولوژی ها، راه رهایی را توسل به تکنولوژی دموکراتیک اعلام می کند. تکنولوژی دموکراتیک، تکنولوژی ای است که عموم مردم در طراحی و تولید آن مشارکت داشته باشند. پس از مقایسه همه وجوه اختلاف و اشتراک نظر نصر و فینبرگ، نخست روشن شد اساس اختلاف نظر فاحش آنان در ارائه راهکار، به برداشت متفاوت آنان از ماهیت تکنولوژی و قبل تر از آن به جهان بینی های متفاوت آنان بازمی گردد؛ دوم، نشان داده شد که با استفاده از قابلیت های هریک از این دو رویکرد و نیز با توجه به مشترکات عقاید ایشان، راهکاری مرضی الطرفین به دست آمد و آن «مقاومت مردمی در برابر تکنولوژی های ناهمخوان با سنت» است. بر اساس این، در جوامعی که به حفظ سنت های اصیل خود مایل هستند، مقاومت دموکراتیک در برابر تکنولوژی های ناسازگار با سنت، تأمین کننده هم زمان دغدغه های نصر و فینبرگ است.

در حال حاضر تکنولوژی، به جزء جدایی ناپذیری از هستی اجتماعی انسان ها مبدل شده و مهم ترین عامل دگرگونی اجتماعی جوامع است. بااین حال جوامع مختلف با توجه به قابلیت-های فرهنگی خود واکنش های متفاوتی در قبال تکنولوژی داشته اند. برخی با درک صحیح ماهیت و اهمیت تکنولوژی مدرن، از آن به مثابه فرصتی بی نظیر برای پیشرفت خود بهره برداری کرده اند و برخی دیگر به صورت اقتضایی و نسنجیده به ورود تکنولوژی دست زده و با پیامدهای فرهنگی عدیده آن دست به گریبان اند. سؤال محوری مقاله این است که مواجهه ما با تکنولوژی چگونه بوده و چه تحلیل ها و چاره جویی هایی از سوی اندیشمندان ما در این خصوص ارائه شده است؟ برای پاسخ شایسته به این سؤال ابتدا دیدگاه های مختلف درباره تکنولوژی طرح و نقاط قوت و ضعف هر یک از آن ها به تفصیل مورد واکاوی قرار گرفت. سپس از منظر تاریخی، فلسفی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی تلاش شد نحوه مواجهه جامعه ما با تکنولوژی مدرن تحلیل شود. نتایج نشان می دهد که در کنار برخورد دوگانه و پارادوکسیکال با تکنولوژی در جامعه ما، تلاش های نظام مندی برای فهم پروبلماتیک تکنولوژی نیز صورت نگرفته است.