معماری جمعی

مشارکت استفاده کنندگان در طراحی مسکن، یعنی طراحی مبتنی بر خواست ها و نیازهای استفاده کنندگان و دخالت آنها در روند طراحی. مطالعات فراوانی در زمینه ضرورت و اهمیت این مشارکت صورت گرفته است، اما کمتر پژوهشی به ارائه راهکارهایی برای مشارکت استفاده کنندگان در روند طراحی و رابطه بین طراح (معمار) و استفاده کننده (مردم) در این فرآیند پرداخته است. هدف از این پژوهش علاوه بر تبلور جنبه های حیات جمعی انسانها در طراحی مسکن و تاثیر آن بر ارتقاء کیفیت مسکن و رضایتمندی ساکنین، ارائه راهکارهایی جهت مشارکت بهینه استفاده کنندگان و ارتباط بین طراح و استفادهکننده در این فرآیند است. روش تحقیق در پژوهش حاضر به شیوه مطالعات کتابخانه ای و پیمایشی است به صورتی که 56.5 درصد از مشارکت کنندگان در پرسشنامه مطرح شده، خیلی زیاد، 32 درصد زیاد، 10 درصد دیگر متوسط و تنها 1.5 درصد از آن ها تمایل به مشارکت در فرآیند طراحی و ساخت نداشته اند و ضریب همبستگی 0.76 حاکی از همبستگی مستقیم بین دو متغیر میزان رضایت از محل سکونت و علاقهمندی به مشارکت در طراحی و ساخت آن داشته است. نتایج این بررسی ها حاکی از آن است که اگر سکونتگاه مبتنی بر خواست ها و نیازهای استفاده کنندگان از آن طراحی و اجرا گردد، می تواند باعث رضایتمندی ساکنین و ارتقاء کیفیت آن شود. همچنین ارتباط بین طراح و استفاده کننده در این فرآیند را حالت معمار فعال-کارفرما فعال که معرف همان معماری جمعی است، بیان میکند. و در انتها استفاده یکسان از همه روشهای مشارکت برای همه جامعه آماری نمیتواند مفید واقع شود و مشخصا استفاده ابزارها و روش های متفاوت در افراد مختلف میتواند نتایج بهتر و قابل قبول داشته باشد.

استفاده از رویکرد "معماری جمعی" و یا روش های مشارکتی معنادار همواره مورد بحث بوده و نکات مثبت و منفی آن موافقان و مخالفان خود را به همراه داشته است. تجارب عملی استفاده از روشهای مشارکتی نشان می دهد، مسکن (مجموعه های مسکونی) بستر مناسبی برای استفاده از روشهای مشارکتی در معماری هستند تا از طریق فهم و درک صحیح الگوهای رفتاری ساکنان بتوان به ارتقاء کیفیت محیط مصنوع و در نهایت بالا بردن میزان احساس جمعی و توسعه افراد بهره جست. در قرن بیستم توجه به استفاده از روشهای مشارکتی که بتواند محیطی پاسخگو را بوجود آورد در سه دوره قابل بازشناسی است: دوره اول در فاصله پس از جنگ های جهانی تا جنبش های مدنی 1969 صورت می گیرد که در این دوران بیشتر روش تجربی مشارکتی قابل مشاهده است ، دوره دوم در فاصله سالهای 1970 تا 1985 است که مباحث نظری مشارکتی در عمل و توسط معماران برجسته مورد استفاده قرار می گیرد و دوره سوم بعد از 1985 به تعیین و تفکیک نقش معمار و کاربر و دیگر افراد دخیل در فرآیند طراحی مشارکتی می پردازد و تاکید آن بر الگوهای رفتاری و درک آن می باشد. در نهایت استفاده از روشهای صحیح مشارکتی در معماری می تواند نتایج موثری در راستای اعتلای زندگی ساکنان به همراه داشته باشد در حالیکه اگر از روشهای صحیح و در مکان مناسب به کار گرفته نشود می تواند نتایج معکوس داشته باشد.

بیان مسئله: واژه هایی همچون؛ معماری مشارکتی، معماری جمعی، معماری اجتماعی و ... به طورکلی به گونه های مختلفی از حضور کاربر در فرایند طراحی معماری اشاره دارند هرچند که هر یک به لحاظ نوع و سطح مشارکت کاربر در فرایند طراحی با دیگری متفاوت است. بسیاری از منابع موجود در این حوزه ها بیشتر به جنبه های نظری مشارکت در طراحی پرداخته اند، و کمتر به نمونه های بارز آن در معماری معاصر پرداخته شده است. از سویی دیگر معمولاً زمانی که صحبت از مشارکت در طراحی می شود بیشتر یادآور دخالت مستقیم کاربران از طریق پرسش نامه، کارگاه و حتی حضور در مرحله ساخت بنا است. این تحقیق به دنبال پاسخ به این پرسش است که گونه های مشارکتی معماری معاصر کشورهای اسلامی شامل چه مواردی است؟ هدف مقاله: رسیدن به طبقه بندی و گونه شناسی معماری جمعی در کشورهای اسلامی. روش شناسی تحقیق: در این تحقیق علاوه بر روش تحقیق کیفی، با استفاده از روش تحقیق عملیاتی-تکنیکی سعی بر این است تا بتوان با استفاده از نمونه های کارآمد و پاسخگوی معماری جمعی به طبقه بندی و گونه شناسی رویکردهای آن دست پیدا کرد. شیوه گردآوری اطلاعات علاوه بر مطالعات کتابخانه ای و منابع معتبر این حوزه، از طریق بازدید میدانی، مصاحبه های تشخیصی و محتوایی صورت گرفته است. فرضیه های مقاله: گونه های مشارکتی تأویلی و ناحیه گرا بیشتر در معماری معاصر کشورهای اسلامی استفاده می شود. نتیجه گیری: معماری جمعی، دارای گونه های مختلفی از مشارکت کاربر در فرایند طراحی است به طوری که بررسی نظریه ها و نمونه های پاسخگوی معماری جمعی نشان می دهد گونه های مختلفی از نحوه تعامل معمار-کاربر وجود دارد؛ این گونه ها شامل: بسیج اجتماعی، مشارکت پرسش نامه ای، طراحی مشورتی، مشارکت کارکردی، مشارکت تعاملی، ناحیه گرایی و مشارکت تأویلی می باشند. تحلیل و بررسی معماری معاصر کشورهای اسلامی نشان می دهد کاربست نظریه معماری جمعی بیشتر از نظریه های مشارکتی و اجتماعی و از حیث؛ گونه شناسی، بسیج اجتماعی و مشارکت ناحیه گرا و تأویلی، موفق بوده است.

معماری جمعی به عنوان رویکردی نوین در معماری، با سه رویکرد سیاسی، جامعه شناسانه و روان شناسانه مطرح شده است. در معماری جمعی، رویکرد روان شناسانه به عنوان تنها رویکرد مرتبط با طراحی جمعی، دارای شاخص مهمی به نام احساس جمعی است. تحولات جامعه مدرن امروزی نظیر کوچکتر شدن خانواده ها سبب ساز کاهش احساس جمعی و عدم تمایل افراد برای حضور در فضاهای عمومی مجموعه های مسکونی گشته است، موضوعی که با ایجاد انگیزش به کمک طراحی، برای حضور و مشارکت مردم در فضاهای عمومی و بهره گیری از تسهیلات و کیفیت این فضاها می تواند فزونی یابد. در این پژوهش با استفاده از شیوه تحقیق کیفی، به مطالعه و جمع آوری اطلاعات پرداخته و با استفاده از مشاهده و مصاحبه، در نمونه انتخاب شده )از طریق نمونه گیری هدفمند( و تطبیق آن با جدول طراحی استخراج شده، این نتیجه حاصل شد که اقلیم و فرهنگ به عنوان دو عامل مهم در نگاه جمعی به مسکن در همدان شناخته می شوند.