غصب خلافت

جُستار حاضر به بررسی و تحلیل موضع امام حسین (ع) در برابر معاویه می‌پردازد و درصدد ارائه پاسخی علمی است به این پرسش اساسی که چرا امام حسین (ع) در دوران حکومت معاویه، علیه او قیام نکرد؟ برخی از تاریخ نگاران، پای بند بودن امام حسین (ع) به مفاد عهدنامه صلح امام حسن (ع) را که از سوی معاویه یکطرفه نقض شده بود، علت عدم قیام آن حضرت در روزگار حکومت معاویه می‌دانند. برخی دیگر این موضوع را مطرح می‌کنند که علت عدم قیام امام حسین (ع) در دوران حکومت معاویه این بود که او بر خلاف یزید ظواهر اسلام را رعایت می‌کرد. نگارنده در این نوشتار ضمن ردّ این دلایل، به طرح این موضوع می‌پردازد که هدف اصلی امام حسین (ع) همانند برادرش امام حسن (ع)، حفظ و پاسداشت کیان اسلام بود و همان دلایلی که امام حسن (ع) را به پذیرش عهدنامه صلح واداشت،امام‌حسین(ع) رانیز از قیام‌مسلحانه وعلنی بازداشت.

متنی که در پی م یآید ترجمه فارسی نوشتاری است کتابگزارانه از پروفسور ویلفرد مادلونگ درباره کتابی نوانتشار از پروفسور یوزف فان اس با عنوان «یکی و دیگر ]یعنی: خدا و همه اندیش ههای انسان در باب او [: ملاحَظاتی در باب کتابهای مِلَل و نِحَل نگاشتی اسامی ». مادلونگ در این مقاله کوتاه ضمن ارائه ارزیابی کلّی خود از کتاب فان اس، به مهمترین اختلاف نظرهای خود با او در باب مسائل مهمّ و وقایع سرنوش تساز و جنجا لبرانگیز صدر اسام نظیر مسأله جانشینی پیامبر )ص( و غصب خلافت و کشته شدن عثمان و اختلافات شیعیان و سنّیان در این مسائل اشاره می کند. پاره ای از دیدگا ههای همدلانه او با نظرگاه های شیعه در باب مسائل یادشده، از حیث ابراز آنها از سوی موّرخ و پژوهشگری ب یطرف که نگاهی بیرونی به دو مذهب شیعه و اهل سنّت دارد بسیار حائز اهمّیّت و شایان توجّه است.

پیش از اسلام، روحیه عصبیّت گراییِ قومی و قبیله ای، با عرب عجین شده بود. با ظهور اسلام، رسول اکرم؟ص؟ اهتمام فراوانی در زدودن این خصیصه داشت، اما پس از رحلت ایشان، این ویژگی جاهلی بر جامعه اسلامی بازرُخ نمود. این عصیبت و تعصبات قبیله ای خصوصاً در سقیفه بنی ساعده و بر سر تعیین جانشین پیامبر؟ص؟، خود را آشکارا نمایان ساخت و بیش از هر زمانِ دیگری با ویژگی های پیش از اسلام سنخیت یافت. این بازگشت عصبیّت جاهلی به جامعه اسلامی، موجب صدور روایاتی از معصومان؟عهم؟ به ویژه امام علی؟ع؟، در جهت مقابله با آن گردید؛ چراکه وجود آن موجب رویگردانی از حق، کتمان حقیقت و عدم اجرای عدل می شد. امیرمؤمنان نیز بارها غصب خلافت و واپسگرایی جامعه به خوی عصبیت را گوشزد نمود. در نوشتار حاضر، نخست مفهوم شناسی «عصبیّت» در لغت، اقوال اندیشوران و کلام امامان؟عهم؟ بحث می شود تا از رهگذر آن، ویژگی های نهفته، معانی متضمن و گستره معنایی «عصیبت» کشف شود؛ سپس با ره آوردهای حاصل آمده، به گوشه ای از عصبیت جاهلی که در جامه تعصب در سقیفه بنی ساعده ظهور کرد، پرداخته شود.