جمعیت و توسعه

در این مقاله هدف مؤلف بر آن است که با تعیین زمینه های غالب در تحقیقات علمی جغرافیایی و خصوصاً با تاکید بر جنبه های کشاورزی و روستایی، مفهوم توسعة پایدار را مورد بحث قرار دهد. مفاد مفاهیم توسعة پایدار بر دیدگاه انسان- محیطی متّکی بوده و بر امکان بهره مندی عادلانة مردم یک کشور از پیشرفتهای اقتصادی- اجتماعی ملی، اهمیت دادن به حفظ و توسعة محیطی و پایدار بودن توسعه و جامعیت آن استوار است. در واقع نزد جغرافیدانان، توسعة پایدار بعنوان تبیینی از تلفیق پیشرفتهای اقتصادی و اجتماعی بلند مدت و متوزان با محیط مسکونی و طبیعی انسان، توجیه می گردد. در بررسیهای توسعة پایدار، عناوینی چون جمعیّت و توسعه، ضمانت تهیة غذا، اکوسیستمها، انرژی، صنعت و محیطهای روستایی و شهری که مبتنی بر گروه بندی رفاه اجتماعی – اقتصادی ملتهای مختلف جهان (از لحاظ سطوح توسعه یافتگی) تحلیل می شوند، حائز اعتبار هستند. همچنین مطالعة خصوصیات مهمّ برنامه های توسعة کشاورزی و روستایی پایدار، مراکز تحقیقات کشاورزی بین المللی و توسعة پایدار (مؤثر در ارتقاء کیفی و کمی تولیدات زراعی و دامی) نیز در اینجا بررسی گردیده، تا بدین ترتیب بتوان منشاء اثری را در برنامه ریزیهای توسعة پایدار روستایی (ملی و ناحیه ای) کشورهای در حال توسعة جهان بجای گذاشت.

این پژوهش مبتنی بر آنست که مسئله ضمانت تهیه غذا در ایران که همراه با هدفمندیهای توسعه و رفاه است ، در مقطعی از زمان یعنی دو دهه گذشته ، مورد بررسی و تحلیلهای جغرافیایی قرار گیرد . با با توجه به مفاهیم نظری و علمی ارائه شده توسط دانشگاههای معتبر جهان جهت تأمین ضمانت کافی و موفق در زمینه تهیه و تولید غذا ، در کشورمان می توان به عناوینی چون انقلاب سبز ، ترویج کشاورزی و روستایی ، نوآوری ، تکنولوژی زیستی و نیز مدلهای توسعه و توسعه پایدار که برخی از کشورهای آسیایی هم ارائه شده اند ، بذل توجه نمود . در هر حال ، با آینده نگری ، مسئله ضمانت تهیه غذا اهمیت بیشتری خواهد یافت . درصد شاغلان در فعالیتهای کشاورزی معادل یا 6/27 می باشد که وضعیتی حد متوسط و خوب از کشورمان را در آسیا نشان می دهد . مسائل مورد مطالعه در این تحقیق مشتمل بر تولید و بازرگانی در محصولات اصلی غذایی گیاهی و تولید و بازرگانی محصولات غذایی دامی می باشند . سنجش و تحلیل مورد نظر درباره اقلام مذکور از لحاظ جنبه های مربوط به میزان تولید و ملاحظات واردات و صادرات مرتبط در مقطع زمانی مورد مطالعه و به ازای هر یک هزار نفر از جمعیت کشور در سال خاص انجام یافته است . کشور ما در آغاز بهره گیری از کاربرد انقلاب سبز در کشاورزی ( زراعی و دامی ) قرار دارد و نیاز به افزایش تولید کافی و تخصصی مواد غذایی دارد . بهره مندیها از سرمایه گذاریهای مالی مملکتی در سطوح ناحیه ای و ملی در ابقاء و توسعه مراکز مهم کشاورزی و روستایی که تولید کننده غذا هستند ، حیاتی محسوب خواهند شد و خودکفایی غذایی ما در آینده بطور قاطعانه تری تضمین خواهند نمود .

ابن خلدون، به عنوان سرشناس ترین متفکر اجتماعی مسلمان، نقش مهمی در شکل گیری آرا و نظریه های جمعیتی دوران ماقبل مدرن داشته است. وی مباحث و دیدگاه های مهمی را درباره تعامل جمعیت و توسعه مطرح کرده است. ازاین رو، در مقاله حاضر ضمن مروری بر آرای جمعیت شناختی ابن خلدون، رویکرد وی درباره تعامل جمعیت و توسعه، بررسی شده است. بر اساس نتایج پژوهش حاضر، ابن خلدون ضمن معرفی ابعاد و مؤلفه های رشد جمعیت و گذار جمعیتی در بستر توسعه، بر تعامل پویا بین جمعیت و توسعه تأکید داشته است. همچنین، از دیدگاه ابن خلدون تأثیر مثبت یا منفی رشد جمعیت بر توسعه و رفاه، به ساختار و کیفیت جمعیت و نیز شرایط ساختاری جامعه بستگی دارد. از این رو، نظریه ابن خلدون درباره توسعه، مبتنی بر نظریه جمعیت شناختی وی است. همچنین، ابن خلدون دیدگاهی چندبعدی در تحلیل رابطه جمعیت و توسعه داشته و نحوه و سازوکار شکل گیری این رابطه و خروجی آن را در ارتباط با مجموعه ای از شرایط پیرامونی تبیین کرده است.