دین و ارتباطات

در این مقاله پس از بحثی کوتاه درباره منابع و واژگان تبلیغی، فعالیتهای تبلیغی پیامبر (ص) در عهد مکی حول سه محور الف: مراحل دعوت، ب: روشهای دعوت و جهت گیری ها و ج: دستاوردها مورد بررسی قرار گرفته است. مراحل دعوت پیامبر (ص) در مکه عبارت بودند از: 1. مرحله آغاز رسات 2. مرحله دعوت محدود و ارتباط فردی و چهره به چهره 3. مرحله دعوت گسترده و شروع ارتباط گروهی تا هجرت به حبشه 4. مرحله پس از هجرت گروهی مسلمانان به حبشه تا هجرت عمومی به مدینه. مهم ترین ابزارها و روشهای فرهنگی - ارتباطی پیامبر (ص) در مراحل یاد شده عبارت بود از قرآن کریم، ابداع نهادها و نمادهای جدید ارتباطی و معرفی منطقی استدلالی دین جدید، بهره گیری از ایام حج و تماس با تازه واردان به مکه و عرضه دعوت بر قبائل مختلف، خطابه و ....

«ارتباط» موضوع علم ارتباطات است و دال مرکزی آن به حساب می آید. این واژه معادل «Communication» در زبان انگلیسی است. در رویکرد مفهوم پردازانه در زیست بوم علمی ایران اسلامی، طرح این سؤال جالب و مفید است که مشتقات ربط در قرآن کریم چه مختصات مفهومی ای دارند. به دیگر سخن، از منظر علم ارتباطات، ریشه ربط و مشتقات آن در قرآن کریم چگونه تحلیل می شود؟ این مقاله با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی، ضمن شناسایی 5 آیه ای که دارای شقی از مشتقات ربط است، به تحلیل ارتباطی ربط در دو سطح پرداخته است: سطح اوّل و حداقلی (تحلیل ابعاد ارتباطی مشتقات ربط در قرآن کریم) و سطح دوّم و حداکثری (نسبت شناسی مفهومی ربط در قرآن و ارتباط در علوم ارتباطات). در سطح اوّل، ابعاد ارتباطی سه اصطلاح «رباط الخیل»، «ربط قلب» و «مرابطه» استخراج شده است. رباط الخیل، اگرچه دارای معنای نظامی است، درون مایه های ارتباطی غیرصریح دارد که از آن جمله می توان به ارتباط مؤمنان مجاهد با مؤمنان، خیول و کافران اشاره کرد. ربط قلب بر پدیده ناب ارتباطی در ساحت معنوی دلالت دارد که دو ویژگی «بدون پیام بودن» و «ارتباط کامل تر بودن» را می توان به آن نسبت داد. در نهایت، لزوم داشتن فهم ارتباطی از مرابطه مورد تأکید این مقاله بوده که به عنوان «فراگرد تراکنشی» در جامعه ایمانی معرفی شده است؛ اما در سطح دوّم، این ایده مطرح شده که ربط قرآنی با ارتباط امروزی دارای جوهره معنایی مشابه «اشتراک» و «اعتماد» است و از این رو، می توان گفت «مشترک معنوی» هستند.