مهندس بازرگان

از صدر اسلام تاکنون، مسلمانان، به تناوب، غرق در حدیث و تاریخ و فقه و مسائل فرعی دیگر شده اند، و چون این انحراف به اوج خود رسیده، مصلحی قیام کرده و بازگشت به قرآن را ندا داده است. در دوره ی معاصر جمال الدین اسد آبادی منادی « بازگشت به قرآن» است، و در پاسخ به او بزرگانی در سراسر جهان اسلام، و ازجمله ایران، قرآن را سرلوحه ی آموزه ها و رهنمود های سیاسی و اجتماعی و فرهنگی قرار دادند و «قرآن راهنمای عمل» شعار آنان شد.

إِثر التطورات الفکریه الناتجه عن مواجهه المسلمین للافکار الغربیه لاسیما حادث الثوره الدستوریه فان ایران قامت بتربیه واعداد مفکرین ومصلحین دینیین کبارا. ویمثل العمل للنهوض بالفکر الدینی واظهار العناصر المعرفیه فی الاسلام للرد علی قضایا الساعه بیت القصید فی افکار وتصورات هولاء. ان الخطاب السائد فی فکر هولاء المصلحین یتمثل فی مقوله التناغم بین تزاید الرویه العالمه (المعرفه) وقدره الدین الاسلامی علی الرد علی المشاکل الکلامیه والعقائدیه والاجتماعیه والثقافیه. ونتطرق فی هذا المقال الی الافکار الاساسیه وخطاب التنمیه المعرفیه لعدد من المفکرین الدینیین الاصلاحیین. بدایه وفی قسم النبذه التاریخیه نتناول اراء جمال الدین اسد ابادی وایه الله نائینی وایه الله طالقانی والاستاذ محمد تقی شریعتی . ومن ثم نتطرق الی اراء وافکار المفکرین التالیه اسمائهم وهم: 1- المهندس مهدی بازرکان: المفکر وواضع نظریه القدره العلمیه للاسلام فی عقدی الثلاثینات والاربعینات للسنه الهجریه الشمسیه. وقد بذل جهوده لاظهار الابعاد العلمیه للتعالیم الدینیه. 2- الدکتور علی شریعتی: وقد سعی من خلال الاعتماد علی الرویه التوحیدیه فی الاسلام والافاده من الاسالیب والنظریات السائده فی مجال علم الاجتماع والعلم والادیان التطرق الی قدرات الاسلام باعتباره مدرسه فاعله فی الحیاه الاجتماعیه. ان الاقتراح القاضی بالافاده من عنصر "العلم" و "الزمان" فی عملیه الاجتهاد موشر علی اهتمامه بالخطاب المعرفی ودوره فی احیاء الفکر الدینی وتقدیم تعالیم الاسلام بما یتناسب والعصر والتکنولوجیا والحضاره الحدیثه. 3- ایه الله مطهری: وقد عمل من خلال الترکیز والاهتمام علی الاسس العقلانیه للاسلام علی ابراز دور العقلانیه والمعرفه فی تنمیه وازدهار الفکر الدینی ومعالجه المشاکل العلمیه والعملیه للمجتمع الاسلامی.

مسئله جامعیت قرآن یکی از مباحث مهم در باب شناخت قرآن محسوب می شود. اصل این مسئله از صدر اسلام مورد توجه دانشمندان بوده است و هریک از دانشمندان با نگاهی خاص، پاسخ هایی به این مسأله داده اند. برخی با نگاه جامعیت در همه زمینه ها و برخی با نگاه حداقلی به آن پرداختند. به طور کلی دیدگاه ها در باب قلمرو دین و جامعیت قرآن را می توان به سه دیدگاه عمده تقسیم کرد؛ دیدگاه حدّاقلی؛ دیدگاه اعتدالی و دیدگاه حدّاکثری. برخی از روشن فکران دینی با طرح شبهه پیرامون عدم جامعیت قرآن،قائل به دیدگاه حداقلی می باشند که براساس آن، قلمرو دین و قران درامور اخروى(خدا و معاد) محدود شده و انجام کارهاى اصلاحى دنیایی مردم، دور از شأن خداوند و نوعى تنزّل دادن مقام پیامبران به نخبگان سیاسی و اجتماعی است. ادّعاها و دلایل روشنفکران دینی با آنچه که در قرآن و متون دینی درمسائل مختلف زندگی بشر اعم از سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، حقوقی و غیره وجود دارد همخوانی ندارد و دلایل عقلی نیز برخلاف ایده آنها است. این مقاله با روش کتابخانه ای و رویکرد توصیفی تحلیلی با هدف بررسی دیدگاه برخی روشن فکران دینی با تأکید براندیشه های مهندس بازرگان درباب جامعیت قرآن، با دلایل روشن در راستای رد شبهه مذکور، از همگرایی و همسویی و حضور آشکار قرآن با زندگی بشری در این دنیا سخن گفته و از دخالت قرآن و دین در امور هدایتی مردم و رویکرد اعتدالی دفاع کرده است.