آواشناسی فیزیکی

یاددهی/ یادگیری واکه های خیشومی زبان فرانسه که مشابه های آوایی نزدیکی برای آن ها در زبان فارسی وجود ندارند، بی شک یکی از مشکلاتی است که مدرسان و زبان آموزان در مراکز آموزشی از مؤسسه تا دانشگاه با آن مواجه هستند. در پژوهش حاضر، از آواشناسی فیزیکی که روشی مبتنی بر تحلیل صوت شناختی آواها با استفاده از فناوری های آموزشی مانند نرم افزارهایی با قابلیت تجزیه فیزیکی صوت هستند، استفاده شده است؛ زیرا طی سال های اخیر با رشد روزافزون نرم افزارهای تحلیل صوت این امکان فراهم شده تا شناسایی و تصحیح خطاهای آوایی با سهولت و دقت بیشتری انجام گیرند. هدف کلی پژوهش، ارزشیابی کیفیت تولید و خطاشناسی واکه های خیشومی زبان فرانسه توسط زبان آموزان ایرانی (مورد مطالعه) به منظور تحلیل بینا واج-آواشناسی داده های به دست آمده از تحقیق است. جامعه مورد بررسی، 8 نفر از دانشجویان سال اول زبان فرانسه دانشگاه اصفهان طی نیمسال تحصیلی 94-95 هستند. تولیدات زبانی جامعه مورد نظر با در نظر گرفتن متغیرهای فیزیکی سازه اول، سازه دوم و سازه سوم با استفاده از نرم افزار تحلیل صوت تقطیع و سپس تحلیل شد. نتایج حاصل از این تحقیق بیانگر ای ن نکته است که زبان آموزان مورد بررسی در تولید واکه های خیشومی زبان فرانسه به دلیل ویژگی های فیزیکی این واکه ها و نبود چنین واکه هایی در زبان مادری دچار مشکل هستند؛ زیرا واکه خیشومی به واکه دهانی و همخوان خیشومی، «تقطیع» و تولید می شود.

خوشه های دو همخوانی که ترکیبی از /R/ و همخوانی دیگر است؛ از جمله ویژگی های آوایی زبان فرانسه هستند. در فرایند یادگیری زبان فرانسه، زبان آموزان همواره در مراحل اولیه و گاهی تا سال ها بعد در تولید آوایی درست خوشه های دو همخوانی دچار مشکل هستند. با وجود اینکه در زبان مادری فراگیران فارسی زبان ساختار هجایی CC در جایگاه پایانی واژه وجود دارد؛ اما در آغازه حضور ندارد. در این پژوهش، با به کارگیری آواشناسی فیزیکی، ساختار فیزیکی خوشه های دو همخوانی [pR] و [tR] در چند واژه ، هدف بررسی شد . با فرض بر اینکه، زبان آموزان به ویژه در مراحل اولیه یادگیری در باز تولید خوشه دو همخوانی در آغازه نسبت به پایانه واژه های هدف، در زبان فرانسه دچار خطای آوایی می شوند. تولیدات آوایی 6 نفر از دانشجویان ترم اول کارشناسی زبان و ادبیات فرانسه دانشگاه اصفهان، با در نظر گرفتن سازه اول، دوم و سوم و همچنین، میزان انرژی بسامد ها، مطالعه و خطایابی آوایی شدند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده، بیانگر این نکته است که میزان خطای زبان آموزان مورد مطالعه در باز تولید خوشه های همخوانی [pR] و [tR] در آغازه و پایانه با میزان نشان دار بودن خوشه های دو همخوانی، رابطه معنا داری دارد و خوشه دو همخوانی نشان دار در آغازه و پایانه واژه های هدف، خطای آوایی ایجاد می کند.

ساختار سازه ای و فضای واکه ا ی از مهمترین ویژگی های فیزیکی ﺁوا های گفتار محسوب می شود. بر اساس بررسی دنیل جونز واکه ها در اغلب گونه های زبانی، ذوزنقه سنتی را تشکیل می دهند. در حالی که در ﺁواشناسی ﺁکوستیک بر اساس مدل پیترسون و بارنی (1952) با در نظرگرفتن ساختار سازه ای واکه ها (F1، F2) برای واکه های موجود در یک زبان یا یک گونه خاص زبانی، در دستگاه مختصات دکارتی فضای واکه ای ترسیم می شود. به این ترتیب فضای واکه ای دو بعدی برای واکه ها به وجود می ﺁید که شکلی نزدیک به ذوزنقه جونز دارد و تعداد این واکه ها در گونه های مختلف متفاوت است. در زبان فارسی، فضای واکه ای متشکل از شش واکه /ᴂ/ ،/a/ ،/e/ ،/o/ ،/i/ ،/u/ است که این مجموعه برای گونه های شرق زبان گیلکی شامل 8 واکه /ᴧ/ ،/a/ ،/e/ ،/o/ ،/i/ ،/u/ ،/ə/ ،/y/ است. هر یک از واکه های مذکور بر اساس مقادیرF1, F2 به دست ﺁمده از نرم افزار پرت، به وضوح بر روی نمودار، جایگاه خود را می یابند و فضای واکه ای گویش ها ی مورد نظر را تشکیل می دهند.

ماهیت همخوان های روان به گونه ای است که تحت تأثیر عوامل مختلف و در بافت های آوایی گوناگون تغییرپذیر است. به موجب تغییرات مقادیر فرکانس سازه دوم همخوان روان کناری، دو شیوه تولید [l] روشن و [ɫ] تیره حاصل می شود. در این پژوهش به بررسی جایگاه این همخوان، شیوه تولید آن در بافت های آوایی متفاوت و اندازه گیری فرکانس اول، دوم و سوم در جایگاه های آغاز و پایان کلمه، بین دو واکه، عضو اول خوشه در گونه ترکی شهرهای تبریز و ارومیه پرداخته می شود. شیوه تولید این همخوان در تمامی بافت های آوایی ناسوده واکدار است. تنها در جایگاه پایان واژه و عضو اول خوشه شاهد شیوه تولید سایشی با درصد کم تری نسبت به ناسوده هستیم. مقادیر فرکانس سازه دوم این همخوان در مجاورت واکه های پیشین با اختلاف حدود ۵۰۰ هرتز بیش تر از مقادیر فرکانس این سازه در مجاورت واکه های پسین است. همچنین [l] فرکانس سازه سوم بالایی در تمامی بافت های آوایی دارد. تحلیل داده ها نشان می دهد انرژی روان ها از اکثر واکه ها کم تر است. مبانی و تحلیل داده ها در انجام این تحقیق، روش شناسی واج شناسی آزمایشگاهی است.